Dzieje Czajkowa (10) 1793 - 1814

W zaborze pruskim i Księstwie Warszawskim

W roku 1793 starostwo grabowskie wraz z całą Wielkopolską znalazło się w granicach Prus Południowych (niem. Südpreußen), prowincji  Królestwa Prus istniejących w latach  1793-1807 na części ziem uzyskanych w wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej. Dalej pozostawało w rękach Radziwiłłów.

W latach 1807-1815 Czajków należał do powiatu ostrzeszowskiego, departamentu kaliskiego Wielkiego Księstwa Warszawskiego. Z 1809 r.  pochodzi pierwsza wzmianka o szkole. Chodziły do niej dzieci z 7 wiosek. Nauczyciele pochodzili z biednej szlachty.  17 V 1809 przy obejmowaniu parafii  proboszcz zapisał ,, uregulowanie szkółek w Kraszewicach jako i w Czajkowie do parafii Kraszewickiej powiatu ostrzeszowskiego należących". 

Dzieje Czajkowa (9) 1789

Ziemi dostarczały poręby po borach wyciętych na węgiel do wytapiania żelaza. W tym roku na terenie starostwa Grabowskiego powstała osada olędrów Radziwiłły (obecnie okolica Salamon). Tak zapisali to w 1789 roku lustratorzy. „Kolonie nowe Radziwiłły czyli Holendry.  Przed lat 6 pomierzono na tych nowych mieszkańców do dobywania w wypaleniskach podłego gruntu włók chełmińskich 14 w borach sosnowych. Tego w połowie już dobyli w drugiej niedobyty. Mają wolność od zaczęcia swej pracy na lat 7. Gościniec Salamony do starostwa należący wjezdny na trakcie sieradzki, dobrze oporządzony.

Pozyskiwane drewno wykorzystywano zapewne jako węgiel drzewny dla potrzeb huty w Czajkowie. Kres osadzie olęderskiej w dzisiejszych Salamonach przyniosła prawdopodobnie epidemia cholery, która pozostała jeszcze do dnia dzisiejszego w przekazach ustnych starych mieszkańców. Jej materialny ślad to piaszczysty pagórek prawdopodobne miejsce pochówku czarnego żniwa epidemii. Nazwa Salamony-Oledry funkcjonowała jeszcze do dnia 11 grudnia 1998 r.

A tak lustratorzy opisali: „Wieś Czayków - W której folwarku starościńskiego nie masz. Młyn czyli wójtostwo w tejże wsi znajdujące się teraz jest obrócone na fryszerkę, która jest wybudowana przy stawie na strużce Łużyca zwanej, w pruski mur pod dachem gontami pokrytym, przy której są naczenia i narzędzia wszelkie. Naprzeciwko fryszerki jest dom dla fryszerzy o dwóch izbach i komorach wystawiony. Tu się kończy opisanie fabryki żelaznej, czyli huty kosztem JOXJM, dzisiejszego starosty, nowo przez 6 erygowanej. W dawnym młynie snopkami pokrytym mięszka cieśla. Gruntu tegoż młyna jest 1 łan mórg 21 prętów 16 , który trzymają trzej gospodarze mieszkający w chałupach do wójtostwa, czyli młyna należących.

            Jest jeszcze w tej wsi karczma czyli sołectwo i jedna do niego chałupa z gospodarskimi budynkami. Do tego sołectwo czyli karczmy należy roli z łąkami mórg 40 prętów 246 ½.

            Tej wsi osiadłość do starostwa należąca zabiera gospodarzy 29, którzy mają chałupy, inne gospodarskie budynki w podlejszym stanie jak inni wsianie starostwa . Osiadają gruntu ornego z łąkami 7 mórg 21 prętów 180.

Opisani w lustracji „wsianie” czyli chłopi toczyli spory ze starosta Grabowskim Michałem Radziwiłłem co najmniej od 1768 roku. Znamienny dla chłopów z kuźnickiego klucza był rok 1789. Pańszczyźniany wyzysk i ucisk chłopów wywoływał nie raz czynny opór z ich strony. W 1789 roku chłopi okolicznych wsi i Czajkowa podnieśli bunt przeciwko swemu ciemięzcy, staroście grabowskiemu, księciu Michałowi Radziwiłłowi. Chłopi „nie chcieli pańszczyzny robić i czynszów płacić, grunta pańskie sobie przywłaszczyli i tłumnie się zbierali, popełniali gwałty’’. Przywódcami tych rozruchów byli: Jakub Szczygieł z Czajkowa, Jan Pawlik z Kraszewic (4 x pradziadek autora), Walenty Gołdyn, Jan Wojtasik z Kuźnicy, Wojciech Bednarek z Głuszyny. Bunt trwał 3 lata. W 1792 przyjechała specjalna komisja królewska zjechała do Kraszewic, która wyraźnie określiła ciężary i daniny chłopów na rzecz starosty grabowskiego. Chłopi byli bezradni, musieli ulec szlacheckiej przemocy.