Strony

27 grudnia 2025

Ks. Jan Smaga (1881-1948) - w setną rocznicę objęcia probostwa w Czajkowie


Zbliżający się rok 2026 przyniesie wiele ważnych rocznic, zarówno w skali ogólnopolskiej, jak i lokalnej. Jedną z nich jest szczególne wydarzenie dla społeczności Czajkowa – stulecie objęcia parafii przez ks. Jana Smagę.

Ks. Jan Smaga, pochodzący z Tymbarku, był nie tylko kapłanem, ale również zakonnikiem – kanonikiem regularnym. Przez blisko dekadę pełnił posługę duszpasterską w Czajkowie, stając się w okresie międzywojennym niekwestionowanym liderem lokalnej społeczności. Jego działalność wykraczała poza ramy duszpasterstwa, pozostawiając trwały ślad w życiu parafii i mieszkańców.

W niniejszym wpisie przybliżam postać ks. Jana Smagi oraz jego związki z Czajkowem. W drugiej części publikacji prezentuję zachowane fotografie, które pozwalają jeszcze lepiej oddać klimat tamtych lat i sylwetkę tego wyjątkowego duszpasterza.

 

Ks. Jan Smaga (1881-1948)

 

Proboszcz parafii Czajków w latach 1926–1936

 


Publikacja powstała w setną rocznicę objęcia probostwa w Czajkowie

Biogram ks. Jana Smagi

Jan Smaga urodził się 22 listopada 1881 roku w Tymbarku[1] jako syn Jana i Franciszki Smagów.

Jan Ludger Smaga jako młody zakonnik Zgromadzenia Kanoników Regularnych Laterańskich (C.R.L.) został odnotowany w Elenchus cleri saecularis et regularis z 1902 r. jako kleryk po profesji prostej. W wykazie tym figuruje jako jedenasty przyjęty do wspólnoty, z numerem 10 na liście prezbiterów (co odzwierciedla kolejność w strukturze konwentu) oraz numerem 1 wśród kleryków, co wskazuje na jego pozycję w gronie nowicjatu i młodszych profesów[2] [3].

Śluby uroczyste złożył w 1904[4] a święcenia kapłańskie przyjął w 1906[5].


Ks. Jan Ludger Smaga od 1906 był zakonnikiem i kapłanem Zgromadzenia Kanoników Regularnych Laterańskich (C.R.L.), jednego z najstarszych zakonów kapłańskich Kościoła, którego członkowie łączą życie zakonne z pracą duszpasterską i katechetyczną. Po profesji zakonnej i święceniach rozpoczął posługę w krakowskiej wspólnocie kanoników regularnych przy kościele Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie.


W Elenchusie z 1907 r. został odnotowany jako profes i kapłan Collegium Canonicorum Regularium SS. Salvatoris[6]. W Elenchusie z 1908 r., na s. 194, figuruje jako „R. P. Joannes Ludgerus Smaga, n. 1881, o. 1906. Catech.” — co oznacza, że w tym czasie pełnił funkcję katechety przy konwencie Kanoników Regularnych Laterańskich na krakowskim Kazimierzu. Równolegle, w zestawieniach katechetów szkolnych tego samego roku, wykazywany był jako nauczyciel religii w szkołach chłopców i dziewcząt w Dębnikach[7].

W Elenchus cleri Archidioecesis Cracoviensis z 1909 roku ks. Jan Smaga, kanonik regularny laterański, został wymieniony jako katecheta w szkołach na terenie kilku podkrakowskich miejscowości: Dębnik, Ludwinowa i Zakrzówka. Zapis potwierdza jego szeroką działalność dydaktyczno-katechetyczną w obrębie parafii św. Józefa na Podgórzu[8].


W „Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1911” ks. Jan Smaga, C.R.L., odnotowany jest jako tymczasowy katecheta („catech. ad interim”) w dwóch szkołach chłopięcych: w szkole V wydziałowej pw. św. Kazimierza oraz w szkole XXVII im. Juliusza Słowackiego, obejmującej cztery klasy[9].


W „Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1912” ks. Jan Ludger Smaga, C.R.L., figuruje również jako prokurator wspólnoty (Procurator), co potwierdza, że pełnił w zakonie funkcję odpowiedzialną za sprawy administracyjne i majątkowe konwentu[10]. Tę funkcję pełnił co najmniej do 1918 r co potwierdzają kolejne elenchusy[11] [12] [13] [14] [15].


W „Schematismus Universi Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Dioecesis Częstochoviensis pro Anno Domini 1926”, odnotowano, że ks. Jan Ludger Smaga, C.R.L., ur. 22 listopada 1881 r., wyświęcony w 1906 r., pełnił funkcję nauczyciela religii (praeceptor doctrinae religionis et morum) w gimnazjum żeńskim w Częstochowie (gymnasium puellarum)[16].

W tym czasie był rezydentem przy parafii p.w. św. Zygmunta w Częstochowie[17][18]



Wiemy że w I połowie lat dwudziestych XX wieku był nauczycielem religii w gimnazjum żeńskim Sióstr Nazaretanek w Częstochowie[19] i szkołach powszechnych w Częstochowie[20]


Do parafii Czajków[21] przybył w 1926 roku z Częstochowy, gdzie pełnił funkcję prefekta[22]. Zastąpił na tym stanowisku ks. Wincentego Sliwińskiego, który posługiwał w Czajkowie po śmierci ks. Edmunda Tarchalskiego[23].

 


Częstochowska Niedziela z 1927 przynosi informacje o jego zaangażowanej posłudze.

Artykuł przedstawia działalność ks. Jana Smagi, który po objęciu parafii Czajków w 1926 r. tchnął w nią nowe życie religijne i organizacyjne. Z wielkim zapałem rozwijał formację wiernych, zakładał liczne wspólnoty, prowadził dzieci do sakramentów, dbał o muzykę i pielgrzymki parafialne, a także inicjował prace nad planowaną budową nowego kościoła i remontami istniejących zabudowań, stając się główną siłą duchowej i materialnej odnowy miejscowej wspólnoty.

Z życia naszych parafii[24].

Z Czajkowa. Parafia Czajków jest północnym kresem diecezji częstochowskiej. Wrzyna się klinem pomiędzy parafje diecezji włocławskiej i archidiecezji poznańskiej. Powstała w roku 1919 po odłączeniu jej od parafii kraszewickiej. Pierwszym proboszczem tej parafji był ks. Stanisław Masłowski, kapłan pełen energii i ducha Bożego, który w trzech latach wybudował tymczasowy drewniany kościół i budynki plebańskie. Po ks. Masłowskim objął duszpasterstwo ks. Edmund Tarchalski, który pragnął dalej prowadzić rozpoczętą pracę, jednak choroba nie pozwoliła mu pracować i wreszcie w połowie czerwca 1926 r., po czterech latach pobytu w naszej parafii, położyła koniec jego życiu. Dnia 20 lipca r. ub. przybył do nas nowo mianowany proboszcz ks. Jan Smaga, b. prefekt gimnazjum częstochowskiego.

Od przybycia ks. Jana Smagi do naszej parafii, rozpoczęło się w niej nowe życie katolickie. Ks. proboszcz przygotował 'i poprowadził do pierwszej spowiedzi, i Komunii św. przeszło 200 dzieci. Zorganizował 60 kółek Żywego Różańca, do których należą w wielkiej liczbie mężczyźni i młodzież. Zajął się miejscową orkiestrą, to też w początkach września poprowadził do Częstochowy, na uroczystość Narodzenia Matki Boskiej, pielgrzymkę, złożoną z 500 parafian, z własną parafialną orkiestrą. W uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najśw. Marji P. wprowadziliśmy do kościoła nowo nabyte, bardzo piękne i artystycznie wykonane obrazy: Matki Boskiej i św. Teresy, pędzla artysty p. B. Rutkowskiego z Częstochowy.

W marcu rb. ks. proboszcz zorganizował Ligę Katolicką, do której należy przeszło 600 osób, t. j. cztery związki, mianowicie: mężczyzn, niewiast, młodzieńców i panien. Związki te wspaniale się rozwijają. W pracy tej pomaga ks. prob., miejscowe nauczycielstwo, które należy do sekcji amatorskiej, w związku młodzieży.

Z początkiem maja odbyła się u nas Misja, trwająca siedem dni. Prowadzili ją księża Jezuici z Krakowa. O. Hieronim Harmata[25] dyrektor Misji i O. Stanisław Mrozik. Pod wpływem nauk misyjnych, pełnych ducha apostolskiego, parafia Czajków odrodziła się duchowo. Przez półtora dnia spowiadało 18 księży z trzech diecezji: włocławskiej, częstochowskiej i poznańskiej. Parafianie i wierni z sąsiednich parafii — w liczbie przeszło pięć tysięcy — wyspowiadawszy się, przystąpili do Stołu Pańskiego. Serdecznie dziękowaliśmy ks. Misjonarzom za ich trudy i prace i z żalem i płaczem pożegnaliśmy ich w dzień wyjazdu. Czcigodny nasz ks. proboszcz w następnym dniu odprawił nabożeństwo żałobne z wiliami i konduktem; tysiąc wiernych przystąpiło do Komunii ofiarując to za dusze zmarłych.

Nasz ks. proboszcz buduje kościół, nie tylko duchowy w sercach swych parafian, ale stara się także, aby jak najprędzej pobudować piękny murowany przybytek Boży, w miejsce dotychczasowej kaplicy. Przeprowadził też remont plebanii a w części i kaplicy. To też parafianie, zachęceni nie tylko słowami, ale i gorliwą pracą ks. proboszcza pomimo ciężkich czasów uchwalili budowę nowego kościoła. Oby Pan Bóg naszemu kochanemu ks. proboszczowi sowicie wynagrodził jego trudy i pracę, łaskawie wspierał jego siły, aby nam jak najdłużej przewodniczył, w tej doczesnej pielgrzymce.

Parafianie.


W okresie swojej posługi w Czajkowie ks. Jan Smaga zasłużył się nie tylko organizowaniem duszpasterstwa stanowego w ramach Stowarzyszeń i patronatem Akcji Katolickiej, lecz także pełnił wiele funkcji społecznych.

Oddział KSM Męskiej w Czajkowie i rola ks. Jana Smagi

Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej w Czajkowie został założony 6 maja 1928 roku staraniem miejscowego proboszcza ks. Jana Smagi. Od samego początku rozwijał się bardzo dynamicznie – przy założeniu liczył 35 członków, a w 1936 roku było ich już 53. W sprawozdaniu jubileuszowym diecezji częstochowskiej wyraźnie podkreślono zasługi ks. Smagi oraz wysoki poziom organizacyjny miejscowego oddziału.

Dzięki zaangażowaniu duszpasterza praca stowarzyszeniowa rozwijała się „we wszystkich kierunkach”: druhowie brali aktywny udział w zjazdach i kursach formacyjnych, zdobywali nagrody na szczeblu diecezjalnym oraz organizowali przedstawienia teatralne, które stanowiły ważny element życia kulturalnego w Czajkowie i okolicy.



Ogólne sprawozdanie z działalności oddziałów Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, w: Jednodniówka wydana z okazji Zjazdu Katolickiego w 10-lecie istnienia Diecezji Częstochowskiej, Częstochowa 1936, s. 36.

 Był prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej, członkiem koła miejscowego Ligi Obrony Powietrznej Państwa, a także członkiem wydziału wykonawczego Gminnego Komitetu Pomocy Ofiarom Powodzi[26].



Wspierał finansowo Orkiestrę Dętą Straży Ogniowej w Czajkowie oraz organizował lokalne wydarzenia patriotyczne i kulturalne.


Orkiestra Dęta Straży Ogniowej w Czajkowie, Czajków 1928


Odsłonięcie pomnika poświęconego J. Piłsudskiego w Czajkowie (1932)

 


Pielgrzymka Orkiestry Dętej z Czajkowa do Częstochowy

Z Szematyzmów Diecezji Częstochowskiej wynika, że w okresie proboszczowania ks. Jana Smagi parafia Czajków liczyła od około 4,5 tys. do ponad 5,8 tys. wiernych, z czego zdecydowaną większość stanowili katolicy. Dane te pokazują stopniowy wzrost liczby parafian w latach 1931–1939[27]

 

Lata

Ludność
ogółem

katolicka

niekatolicka

żydowska

1931–1932

4506

4400

50

56

1934–1936

4570

4460

50

60

1939

5863

5753

50

60

  

 Nauczyciele i uczniowie szkoły w Czajkowie (w środku ks. Jan Smaga)

 Po zakończeniu posługi w Czajkowie ks. Jan Smaga został proboszczem parafii Ręczno[28][29], gdzie kontynuował swoją działalność duszpasterską aż do śmierci[30].

Katalog kościołów i duchowieństwa Diecezji Częstochowskiej na rok 1939, Częstochowa, s.73

 





Zmarł 17 marca 1948 roku w wieku 67 lat


Akt zgonu ks. Jana Smagi (1948)[31]

Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Ręcznie[32].


 

Przypisy

[1] Tymbark – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, siedziba gminy Tymbark.

[3] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1904, Kraków 1904, s. 312

[5] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1907, Kraków 1907, s. 214

[6] Tamże

[7] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1902, Kraków 1908, s.29 I 194

[8]Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1909, s. 169, 180 I 192

[9] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1911, s. 182

[10] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1912, s. 186

[11][11] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1913, s. 196

[12] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1914, s. 191

[13] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1916, s. 202

[14] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1917, s. 206

[15] Elenchus cleri saecularis et regularis Archidioecesis Cracoviensis pro anno 1909, Kraków 1918, s. 166

[17] Schematismus Universi Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Dioecesis Częstochoviensis pro Anno Domini ... (1926), s. 20

[19] Gimnazjum Sióstr Nazaretanek w Częstochowie było prywatną żeńską szkołą średnią prowadzoną przez Zgromadzenie Nazaretanek, działającą od początku XX wieku (ok. 1907) do II wojny światowej i mieszczącą się m.in. przy ul. Dąbrowskiego 13.

[20] Echa rocznicy koronacji Ojca św. Goniec Częstochowski, nr 44 (1924) 22 luty s. 3 https://zbiory.biblioteka.czest.pl/czasopisma/goniec_czestochowski/1924/Goniec_Czestochowski_Nr_044_1924.pdf

[21] Czajków – wieś w Polsce położona w Kotlinie Grabowskiej, w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrzeszowskim, w gminie Czajków[4], nad rzeką Łużycą (dopływem Prosny)[5]. Miejscowość jest siedzibą gminy Czajków.

[22] „Wiadomości diecezjalne,” Goniec Częstochowski, nr 185 (1926).

[24] Z życia naszych parafij. Niedziela, 1927, nr 25, s. 265 Dostęp online: Biblioteka Cyfrowa SBC, https://sbc.org.pl/Content/571845/PDF/iii269156-1927-25-0001.pd

[25] O. Hieronim Harmata SJ – jezuita, misjonarz oraz rekolekcjonista działający w pierwszej połowie XX wieku. Należał do Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego. Znany był przede wszystkim z aktywnej działalności kaznodziejskiej i prowadzenia misji parafialnych, w tym w parafiach wiejskich, gdzie jego nauki cieszyły się dużym zainteresowaniem wiernych. Był również autorem publikacji ascetyczno-dewocyjnej „Przewodnik Kongregacyj Dobrej Śmierci”, wydanej nakładem Wydawnictwa Księży Jezuitów, co potwierdza jego zainteresowanie duchowością przygotowania na śmierć oraz posługą duszpasterską o charakterze formacyjnym.

[26] Władysław Wilczyński, Informator wieluński, Wieluń: [s.n.], 1935 (Wieluń: J. Jędrzejewski).

[27] Szematyzmy Diecezji Częstochowskiej, 1931–1939

[28] Ręczno – wieś gminna w Polsce, położona w województwie łódzkim, w powiecie piotrkowskim, w gminie Ręczno. Miejscowość jest siedzibą gminy Ręczno.

[29] „Zmiany w składzie Duchowieństwa,” Goniec Częstochowski, nr 94 (1936)

[30] Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej na rok 1947, s. 82

Autor:
Subskrybuj: Komentarze (Atom)