Natknąłem się na tę historię przeglądając „Kurier Warszawski” z 1857 roku (nr 303, 17 listopada). W rubryce poświęconej żołnierzom armii cesarsko-rosyjskiej, którzy zakończyli życie, pojawiło się nazwisko Franciszka Grabowskiego – młodego mężczyzny pochodzącego z Kuźnicy Grabowskiej w powiecie wieluńskim, który zmarł 29 września (11 października) 1852 roku.
Franciszkowi nie dane było dorosnąć na ojczystej ziemi. Przymusowo wcielony do armii carskiej, znalazł się w samym centrum brutalnych działań wojennych podczas rosyjskiego podboju Kaukazu. Jego los, jak los wielu młodych poborowych z Królestwa Polskiego, pozostawił po sobie jedynie skąpe zapisy prasowe.
Franciszek Grabowski urodził się 27 września 1827 roku w Kuźnicy Grabowskiej,. Był synem Franciszka Grabowskiego (1788–1839) oraz Gertrudy z Drabikowskich (1796–1844). Rodzina mieszkała w domu nr 28.
19 maja 1844 roku w parafii rzymskokatolickiej w Kraszewicach Franciszek zawarł związek małżeński z Antoniną Anioł, córką Jakuba Anioła i Marianny z Kiełtyków.
Na dzień ślubu miał rzeczywiście 16 lat (urodziny wypadały 27 września), jednak w akcie ślubu wpisano wiek 18 lat, co w ówczesnych księgach było dość częstą praktyką – wiek młodych bywał zaokrąglany lub podawany orientacyjnie. Świadkami ceremonii byli Tomasz Grabowski oraz Jan Dziadek.
Franciszek zmarł młodo, 11 października 1852 roku, mając 25 lat. Śmierć nastąpiła podczas przymusowej służby w wojsku rosyjskim.
Prawdopodobnie, jak wielu poborowych z Królestwa Polskiego w tym okresie, został wysłany do jednostek działających na Kaukazie, gdzie trwała wówczas wojna kaukaska. Służba w tym regionie była niezwykle ciężka — żołnierze byli narażeni na trudne warunki klimatyczne, choroby (takie jak malaria czy tyfus), ciągłe ataki partyzanckie oraz ciężkie prace fortyfikacyjne. Śmierć wielu młodych żołnierzy w dokumentach wojskowych była zapisywana jedynie lakonicznie jako „zmarł w wojsku”, dlatego przekaz o jego śmierci w służbie jest zgodny z ówczesnymi realiami.
Źródło archiwalne
Kraszewice (parafia rzymskokatolicka) – akt urodzenia/chrztu z roku 1827, Akta urodzeń, małżeństw i zgonu Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. 3664/-/45, skan 19
Kraszewice (parafia rzymskokatolicka) – akt małżeństwa z roku 1844, Akta urodzeń, małżeństw i zgonu
Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. 3664/-/62, skan 55
Wdowa po Franciszku wyszła powtórnie za mąz dopiero w 1857 (wtedy prawdopodobnie podano do wiadomości informacje o zgonie Franciszka)
