Ks. Jan Jagiełło (1903–1977) – proboszcz giżycki, więzień niemieckiego KL Stutthof

 

Śp. ksiądz Jan Jagiełło urodził się 5 stycznia 1903 w Sułkowicach jako syn Józefa i Natalii z domu Błaszczyk. Święcenia kapłańskie przyjął 22 czerwca 1930 roku, a następnie pełnił posługę duszpasterską jako proboszcz w parafii Ostrowite (pow. lipnowski, diecezja włocławska).

We wrześniu 1939 roku, niedługo po wybuchu II wojny światowej, został aresztowany 15 września w Ostrowitem i osadzony w Forcie VII w Toruniu. Po krótkim zwolnieniu w październiku 1939 roku ponownie trafił do więzień i aresztów: w Lipnie, ponownie w Toruniu (Fort VII) oraz w Malborku.
Na początku grudnia 1944 roku został deportowany do obozu koncentracyjnego Stutthof, gdzie otrzymał numer więźnia P 04325. Podczas ewakuacji więźniów obozu w kwietniu 1945 roku został przewieziony do Neustadt, gdzie 3 maja 1945 roku wyzwoliły go oddziały brytyjskie.

Po wojnie powrócił do pracy duszpasterskiej w diecezji włocławskiej. Był inicjatorem budowy koscioła w Dębiczu oraz proboszczem parafii Giżyce. Zmarł 29 grudnia 1977 roku w wieku 75 lat i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Giżycach.

Tablice nagrobne

Kontekst historyczny: KL Stutthof

Obóz koncentracyjny Stutthof powstał we wrześniu 1939 roku jako miejsce internowania dla ludności polskiej z Pomorza i Wolnego Miasta Gdańska. Z czasem stał się jednym z największych i najbardziej brutalnych obozów niemieckich – więziono tam ponad 110 tysięcy osób z całej Europy, z czego ponad 65 tysięcy zginęło. Stutthof był symbolem eksterminacji polskiej inteligencji, duchowieństwa i osób działających w ruchu oporu.

Źródła:

• Wiktor Jacewicz, Jan Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, t. 4, ATK, Warszawa, 1978

• Kronika Diecezji Włocławskiej, 1978, s. 190–191

• e-Cmentarze, Parafia Giżyce

• KZ-Gedenkstätte Stutthof, Arolsen Archives

Jan Plichta (1914–1941) – więzień niemieckiego KL Mauthausen-Gusen

 Jan Plichta urodził się 27 grudnia 1914 roku (według innych źródeł 27 listopada 1914) w Głuszynie (pow. Kalisz). Był synem Józefa Plichty i Katarzyny z domu Więcław. Wychowywał się w rodzinie o polskich korzeniach i wyznaniu rzymskokatolickim. Jako dorosły mieszkał w Zagórnej (pow. Kalisz) i pracował jako rzeźnik.

W lutym 1940 roku Jan został aresztowany przez żandarmerię niemiecką z posterunku w Brzezinach za próbę wstąpienia do wojska polskiego. Trafił najpierw do więzienia w Kaliszu, a następnie został przeniesiony do więzienia w Sieradzu.

16 stycznia 1941 roku przewieziono go do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, gdzie otrzymał numer więźnia 2262. Pobyt w obozie trwał kilka miesięcy. Według dokumentów Jan Plichta zmarł 7 września 1941 roku (inne źródła podają 12 sierpnia 1941 roku) w KL Mauthausen-Gusen.

---

KL Mauthausen-Gusen

Obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen, położony w Austrii, był jednym z najcięższych niemieckich obozów w czasie II wojny światowej. Założony w sierpniu 1938 roku, od początku pełnił funkcję miejsca „eksterminacji przez pracę”. Więźniowie, w tym liczni Polacy, zmuszani byli do katorżniczej pracy w kamieniołomach i fabrykach zbrojeniowych.
Śmiertelność była niezwykle wysoka – szacuje się, że z około 190 tysięcy więźniów, którzy przeszli przez Mauthausen i podobóz Gusen, ponad połowa nie przeżyła. Obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie 5 maja 1945 roku.

---

Źródła

• Polski Czerwony Krzyż: PCK 4941 KL Mauthausen Gusen listy transportowe

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej: IPN GK 131/6, IPN Ld 496/1, IPN Po 834/100-102

• KZ-Gedenkstätte Mauthausen

Z Czajkowa i Mielcuch do Buchenwaldu – tragiczne losy Antoniego Szczygła i Franciszka Bolka

Antoni Szczygieł i Franciszek Bolek to dwaj młodzi mężczyźni, którzy stali się ofiarami terroru niemieckiej okupacji. Jesienią 1939 roku trafili do obozu koncentracyjnego Buchenwald – jednego z najokrutniejszych miejsc kaźni III Rzeszy. W ciągu zaledwie kilku tygodni obaj zginęli, a ich nazwiska znalazły się na długiej liście ofiar wojny.

Antoni Szczygieł (1906–1939) 

Antoni Szczygieł urodził się 19 maja 1906 roku w Czajkowie (pow. wieluński). Był synem Idziego Szczygła (ur. 1874) i Józefy Cegiełki (ur. 1883). Miał dziewięcioro rodzeństwa: Mariannę (ur. 1902), Jana (ur. 1903), Józefę (ur. 1908), Pelagię (ur. 1909), Piotra (1912–2001), Idziego (ur. 1914), Szczepana (1916–2001) oraz Katarzynę (ur. 1918).

Po wybuchu II wojny światowej Antoni został aresztowany i przewieziony do obozu koncentracyjnego Buchenwald. Trafił tam 14 października 1939 roku (inne źródła podają 16 października) jako więzień polityczny, oznaczony numerem 9810.

Pobyt w obozie trwał niespełna dwa miesiące. 9 grudnia 1939 roku Antoni Szczygieł zmarł z powodu niewydolności serca. Zwłoki zostały skremowane 11 grudnia 1939 roku w krematorium w Weimarze.

---

Franciszek Bolek (1917–1939)

Franciszek Bolek urodził się 18 września 1917 roku w Mielcuchach (pow. wieluński). Był synem Szymona Bolka (1867–1938) i Marianny Gołdyn (1876–1945). Pochodził z licznej rodziny – miał starsze rodzeństwo: Władysława (1893–1894), Jakuba (1895–1898), Władysławę (1897–1952), Stanisława (ur. 1900), Stanisławę (1902–1903), Józefa (ur. 1904), Katarzynę (ur. 1906), Jakuba (1909–1976) i Emilię (1911–1999).

Został uwięziony w Buchenwaldzie 15 października 1939 roku. Nadano mu numer 8708. Zmarł w obozie 30 grudnia 1939 roku. Brak szczegółowych danych o przyczynach jego śmierci.

Brama wejściowa (Gate Building) – reprezentatywny widok wejścia do obozu, symbol terroru i kontroli

Buchenwald – jeden z największych obozów na terenie III Rzeszy

Obóz koncentracyjny Buchenwald powstał w lipcu 1937 roku niedaleko Weimaru w Turyngii. Był jednym z największych niemieckich obozów koncentracyjnych, przez który przeszło ponad 250 tysięcy więźniów różnych narodowości, w tym wielu Polaków, szczególnie represjonowanych w pierwszych miesiącach okupacji. W obozie panowały nieludzkie warunki – głód, choroby, niewolnicza praca i brutalne traktowanie więźniów przez SS. Szacuje się, że życie straciło tam około 56 tysięcy osób.

Historia Antoniego Szczygła jest jednym z wielu tragicznych losów mieszkańców ziemi wieluńskiej, którzy padli ofiarą niemieckiego terroru. Dzięki zachowanym dokumentom i świadectwom możliwe jest dziś przywrócenie pamięci o nim oraz o tysiącach innych więźniów Buchenwaldu.

Źródła: Oddziałowe Archiwum IPN w Łodzi (IPN Ld 1/151), baza ITS Arolsen, Gedenkstätte Buchenwald, Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Józef Baś (1905–1942) – ofiara niemieckiego obozu Stutthof z Kraszewic

Losy Józefa Basia to jedna z wielu tragicznych historii mieszkańców ziemi wieluńskiej podczas II wojny światowej. Urodzony w Kraszewicach, aresztowany przez Gestapo i osadzony w obozie koncentracyjnym Stutthof, zginął tam w sierpniu 1942 roku. Jego życie i śmierć są świadectwem dramatu tysięcy Polaków prześladowanych przez niemieckiego okupanta.

Józef Baś (w dokumentach występuje również jako Josef) przyszedł na świat 21 stycznia 1905 roku w Kraszewicach (według niektórych źródeł (błędnie) w Kraszkowicach, pow. Wieluń) jako syn Józefa i Antoniny Latuszek. Przed zatrzymaniem mieszkał w Maxtal, powiat Bydgoszcz. Został aresztowany przez Gestapo w Bydgoszczy i 17 grudnia 1939 roku trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof, gdzie otrzymał numer więźnia 8473. W obozie spędził ponad dwa i pół roku, odnotowano również jego pobyt w szpitalu obozowym od 29 lipca 1942 roku. Zginął w Stutthofie 3 sierpnia 1942 roku. 

Informacje o nim pochodzą z archiwów Muzeum Stutthof w Sztutowie oraz bazy danych ITS Arolsen.

Stutthof – miejsce kaźni tysięcy ofiar

Wejście do obozu Stutthof (tzw. „Death Gate”)

Obóz koncentracyjny Stutthof był pierwszym i najdłużej działającym niemieckim obozem koncentracyjnym na ziemiach polskich. Powstał 2 września 1939 roku na obrzeżach Wolnego Miasta Gdańska jako miejsce internowania polskiej inteligencji i działaczy społecznych z Pomorza. Wkrótce został rozbudowany i przekształcony w obóz koncentracyjny o rozbudowanej infrastrukturze terroru.

W Stutthofie osadzono ponad 110 tysięcy więźniów różnych narodowości, w tym Polaków, Żydów, Rosjan i obywateli wielu innych krajów okupowanej Europy. Szacuje się, że około 65 tysięcy osób straciło tam życie w wyniku głodu, chorób, niewolniczej pracy i egzekucji. Stutthof stał się symbolem brutalności okupanta i jednym z najważniejszych punktów niemieckiego systemu eksterminacji ludności na ziemiach polskich.

Historia Józefa Basa to tylko jedna z wielu dramatycznych kart historii tego miejsca. Jego los, podobnie jak los tysięcy innych więźniów, przypomina o cenie, jaką Polska zapłaciła za wolność.