Ks. Aleksander Żurawski (1864-1932) - proboszcz giżycki (1924-1932)

 Ks. Aleksander Żurawski

Ks. Aleksander Żurawski – ur. 16 kwietnia 1864 r. w Wierzbnie (pow. Węgrów, woj mazowieckie)    jako syn Marcina i Zofi Kotusiewicz. 

Akt urodzenia Aleksandra Żurawskiego

Święcenia kapłańskie przyjął w 1892 r. 

Obowiązki wikariusza pełnił w Kraszewicach i Brześciu Kujawskim. Funkcję administratora sprawował w 7 parafiach: Kowale Pańskie, Spycimierz, Klęczkow Mały, Cienin, Broniszew, Wilczyn i Niewiesz. Przez pewien czas rezydował w parafii Skulsk. W latach 1918–1924 był proboszczem w Wójcinie, gdzie dokończył budowę kościoła. 

Źródło:www.wojcin.pl

Następnie przeszedł na probostwo do Giżyc, gdzie został zamordowany na plebanii podczas napadu rabunkowego 6 kwietnia 1932 r. 

Żródło: Michał Widera. 2021. Dzieje Kościoła katolickiego w powiecie wieluńskim (1918–1939). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 814. 

Tam też został pochowany. 

tablica nagrobna na cmentarzu w Giżycach

Więcej o jego śmierci: Szkice historyczne - Jerzy Krzywaźnia: Zbrodnia w Giżycach 1932

Szkice historyczne - Jerzy Krzywaźnia: Zabójca giżyckiego księdza schwytany w stodole (1932)

Leon Lewek (1909-1939) z Mielcuch - ofiara niemieckiej egzekucji w Wieluniu

Leon Lewek urodził się 11 października 1909 roku w Mielcuchach, w rodzinie Franciszka Lewka (ur. 1903) i Katarzyny z domu Bolek (ur. 1879). Pochodził z licznej rodziny, w której było wielu braci i sióstr. Starsze rodzeństwo Lewka to Eleonora (1897–1903), Józef (1899), Marianna (1901–1903), Franciszek (1903), Antoni (1905–1909), Antonina (1907–1980) i Józefa (1908–1908). Leon był siódmym dzieckiem rodziny. Po nim przyszło jeszcze młodsze rodzeństwo: Andrzej (1910–1985), Władysław (1913), Stanisław (1914–1939), Katarzyna (1915–1976), Jan (1916) i Stanisława (1920–1920).

Leon Lewek zajmował się rolnictwem i mieszkał w Mielcuchach, gdzie prowadził życie typowe dla mieszkańców wsi w Wielkopolsce. W czasie okupacji niemieckiej znalazł się na liście Polaków ściganych przez władze niemieckie – został wpisany do „Sonderfahndungsbuch Polen”, specjalnej księgi osób przeznaczonych do represji, wydanej w 1939 roku w Berlinie przez Reichskriminalpolizeiamt. Z tego powodu był zmuszony ukrywać się przed niemieckimi władzami bezpieczeństwa.

Mimo prób uniknięcia represji, został aresztowany przez żandarmów i osadzony w więzieniu w Wieluniu do dyspozycji policji bezpieczeństwa. 16 listopada 1939 roku Niemcy rozstrzelali Leona Lewka wraz z grupą 17 Polaków na cmentarzu żydowskim w Wieluniu. Egzekucja była wykonaniem wyroku sądu doraźnego policji bezpieczeństwa w Kaliszu pod dowództwem Sturmbannführera SS Gerharda Flescha.

Początkowo zwłoki zostały pochowane w miejscu zbrodni, a w 1945 roku dokonano ich ekshumacji i przeniesiono na cmentarz w Wieluniu do wspólnej mogiły. Leon Lewek pozostaje w pamięci jako jedna z ofiar niemieckiego terroru na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, a jego historia jest częścią losów wielkiej, rozgałęzionej rodziny Leweków.

Źródła:

• Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, Dokumenty Delegatury Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Wieluniu 1981–1985, sygn. IPN Ld 14/147.

• „Sonderfahndungsbuch Polen”, Reichskriminalpolizeiamt, Berlin 1939.

Zygmunt Niedźwiecki (1921-1941) - ofiara niemieckich żandarmów z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej

 Zygmunt Niedźwiecki urodził się w 1921 roku i mieszkał we wsi Muchy. Był Polakiem.

W czasie okupacji niemieckiej stał się ofiarą represji. 26 listopada 1941 roku został zamordowany w Kraszewicach (pow. Grabów nad Prosną, woj. kaliskie). Żandarmi z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej zastrzelili w pobliskim lesie trzech Polaków – wśród nich znalazł się Zygmunt Niedźwiecki.

Jego zwłoki zostały pochowane na miejscowym cmentarzu. Egzekucja ta była jednym z wielu aktów terroru, jakie okupant niemiecki stosował wobec mieszkańców regionu.

Źródło: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo kaliskie, Warszawa 1984.

Piotr Śmiatacz (1899-1941) - ofiara niemieckich żandarmów z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej

Piotr Śmiatacz (w źródłach także Smiatacz) urodził się w 1899 roku w rodzinie Marcina Śmiatacza (ur. ok. 1855) i Franciszki z domu Kędzierskiej (ur. ok. 1862). Mieszkał w Giżycach Starych, w powiecie kaliskim.

4 lutego 1921 roku, w wieku 22 lat, zawarł ślub kościelny z Ewą Zadką w Giżycach (gmina Grabów nad Prosną, powiat ostrzeszowski, województwo wielkopolskie). Małżeństwo doczekało się syna Józefa Śmiatacza, urodzonego 24 grudnia 1921 roku w Giżycach, który zmarł 8 września 1979 roku w rodzinnej miejscowości.

W czasie II wojny światowej został przeznaczony do deportacji do niemieckiego obozu koncentracyjnego Dachau. W listopadzie 1941 roku wysłano go transportem do obozu, jednak podczas drogi podjął próbę ucieczki z pociągu. Zdołał wydostać się, lecz wkrótce został schwytany i zamordowany przez żandarmów niemieckich.

27 listopada 1941 roku w Kraszewicach (pow. Grabów nad Prosną, woj. kaliskie) żandarmi z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej zastrzelili w pobliskim lesie trzech Polaków – wśród nich był Piotr Śmiatacz. Jego ciało pochowano na miejscowym cmentarzu.

Był jedną z wielu ofiar polityki terroru prowadzonej przez okupanta niemieckiego wobec polskiej ludności cywilnej.

Źródła:

• Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo kaliskie, Warszawa 1984.

• Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu, Kartoteka osób uznanych za zmarłe i zaginione, sygn. IPN Po 3/377/1, k. 95.

Franciszek Berkowski (1902-1942) z Mielcuch - ofiara niemieckich żandarmów z Galewic

Franciszek Berkowski, syn Marianny Berkowskiej (ur. 1872), urodził się 23 września 1902 roku w Skrzynkach. 

24 października 1926 roku, w wieku 24 lat, zawarł ślub kościelny w Czajkowie (gmina Czajków, powiat ostrzeszowski, województwo wielkopolskie) z Antoniną Gołdyn (1887–1964) z Mielcuch .

Małżeństwo doczekało się jedynego syna, Adama Berkowskiego, urodzonego 28 maja 1929 roku w Mielcuchach. Niestety, dziecko zmarło tego samego dnia, 28 maja 1929 roku, również w Mielcuchach.

Antonina była wcześniej żoną Józefa Gołdyna (1870–1922). Z tego małżeństwa pochodziło liczne potomstwo, które stało się pasierbami Franciszka: Piotr Gołdyn (1907–1987), Eleonora (1909–1989), Marianna (ur. 1911), Helena (1914–2003), Józef (1918–1977) oraz Jan Gołdyn (1923–1994), a także wcześnie zmarłe dzieci: Anna (1915–1916) i Ewa (1915–1917).

Tragiczny los spotkał Franciszka podczas II wojny światowej. 10 sierpnia 1942 roku został zamordowany w Galewicach przez żandarmów niemieckich z tamtejszego posterunku. Spoczął na cmentarzu w Galewicach.

Jego śmierć była częścią fali represji, jakie niemieckie władze okupacyjne stosowały wobec polskiej ludności cywilnej. Pamięć o nim przetrwała zarówno w dokumentach archiwalnych, jak i w rodzinnej historii, w której pozostaje postacią łączącą linię Berkowskich z rozległą rodziną Gołdynów.

Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, Materiały dotyczące działalności Delegatury Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Wieluniu za lata 1977–1978, sygn. IPN Ld 14/145.

Ks. Jan Jagiełło (1903–1977) – proboszcz giżycki, więzień niemieckiego KL Stutthof

 

Śp. ksiądz Jan Jagiełło urodził się 5 stycznia 1903 w Sułkowicach ( pow. łęczycki, woj. łódzkie) jako syn Józefa i Natalii z domu Błaszczyk. 

akt urodzenia Jana Jagiełły

Święcenia kapłańskie przyjął 22 czerwca 1930 roku, a następnie pełnił posługę duszpasterską jako proboszcz w parafii Ostrowite (pow. lipnowski, diecezja włocławska).

We wrześniu 1939 roku, niedługo po wybuchu II wojny światowej, został aresztowany 15 września w Ostrowitem i osadzony w Forcie VII w Toruniu. Po krótkim zwolnieniu w październiku 1939 roku ponownie trafił do więzień i aresztów: w Lipnie, ponownie w Toruniu (Fort VII) oraz w Malborku.
Na początku grudnia 1944 roku został deportowany do obozu koncentracyjnego Stutthof, gdzie otrzymał numer więźnia P 04325. Podczas ewakuacji więźniów obozu w kwietniu 1945 roku został przewieziony do Neustadt, gdzie 3 maja 1945 roku wyzwoliły go oddziały brytyjskie.

Po wojnie powrócił do pracy duszpasterskiej w diecezji włocławskiej. Od 7 XI 1946 do 4 II 1948 posługiwał jako proboszcz w parafii Chełmica Duża. W latach 1950-1954 był proboszczem w parafii pw. św Teresy od Dzieciątka Jezus w Stodołąch.

W latach (1957-1958) pełnił posługę proboszcza w parafii  pw. Św. Jadwigi Śląskiej w Byczynie.

Był inicjatorem budowy koscioła w Dębiczu oraz proboszczem parafii Giżyce. Zmarł 29 grudnia 1977 roku w wieku 75 lat i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Giżycach.

Tablice nagrobne

Kontekst historyczny: KL Stutthof

Obóz koncentracyjny Stutthof powstał we wrześniu 1939 roku jako miejsce internowania dla ludności polskiej z Pomorza i Wolnego Miasta Gdańska. Z czasem stał się jednym z największych i najbardziej brutalnych obozów niemieckich – więziono tam ponad 110 tysięcy osób z całej Europy, z czego ponad 65 tysięcy zginęło. Stutthof był symbolem eksterminacji polskiej inteligencji, duchowieństwa i osób działających w ruchu oporu.

Źródła:

• Wiktor Jacewicz, Jan Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, t. 4, ATK, Warszawa, 1978

• Kronika Diecezji Włocławskiej, 1978, s. 190–191

• e-Cmentarze, Parafia Giżyce

• KZ-Gedenkstätte Stutthof, Arolsen Archives

• Proboszczowie – Parafia Stodoły

• Parafia pw. Św. Jakuba Apostoła w Chełmicy Dużej

Jan Plichta (1914–1941) z Głuszyny – więzień niemieckiego KL Mauthausen-Gusen

Jan Plichta urodził się 27 grudnia 1914 roku (według innych źródeł 27 listopada 1914) w Głuszynie (pow. Kalisz). Był synem Józefa Plichty i Katarzyny z domu Więcław. Wychowywał się w rodzinie o polskich korzeniach i wyznaniu rzymskokatolickim. Jako dorosły mieszkał w Zagórnej (pow. Kalisz) i pracował jako rzeźnik.

W lutym 1940 roku Jan został aresztowany przez żandarmerię niemiecką z posterunku w Brzezinach za próbę wstąpienia do wojska polskiego. Trafił najpierw do więzienia w Kaliszu, a następnie został przeniesiony do więzienia w Sieradzu.

16 stycznia 1941 roku przewieziono go do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, gdzie otrzymał numer więźnia 2262. Pobyt w obozie trwał kilka miesięcy. Według dokumentów Jan Plichta zmarł 7 września 1941 roku (inne źródła podają 12 sierpnia 1941 roku) w KL Mauthausen-Gusen.

GUSEN: granit i śmierć, pamięć i zapomnienie — Google Arts & Culture

---

KL Mauthausen-Gusen

Obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen, położony w Austrii, był jednym z najcięższych niemieckich obozów w czasie II wojny światowej. Założony w sierpniu 1938 roku, od początku pełnił funkcję miejsca „eksterminacji przez pracę”. Więźniowie, w tym liczni Polacy, zmuszani byli do katorżniczej pracy w kamieniołomach i fabrykach zbrojeniowych.
Śmiertelność była niezwykle wysoka – szacuje się, że z około 190 tysięcy więźniów, którzy przeszli przez Mauthausen i podobóz Gusen, ponad połowa nie przeżyła. Obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie 5 maja 1945 roku.

---

Źródła

• Polski Czerwony Krzyż: PCK 4941 KL Mauthausen Gusen listy transportowe

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej: IPN GK 131/6, IPN Ld 496/1, IPN Po 834/100-102

• KZ-Gedenkstätte Mauthausen