34 numer Ostrzeszowskiej Kultury - o herbie Ostrzeszowa

 

Generał Haller w Ostrzeszowie (1925) – hołd dla bohaterów Niepodległej

W bieżącym roku przypada setna rocznica odsłonięcia pomnika poległych powstańców wielkopolskich w Ostrzeszowie. Monument, wzniesiony z inicjatywy Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", został ufundowany przez społeczeństwo miasta i stanowi jeden z najpiękniejszych pomników cmentarnych w Wielkopolsce. Jego uroczyste odsłonięcie i poświęcenie miało miejsce 7 czerwca 1925 roku, a aktu tego dokonał generał broni Józef Haller.

Pomnik, usytuowany w centralnej części katolickiego cmentarza, upamiętnia bohaterstwo powstańców, którzy w latach 1918-1919 podjęli walkę o niepodległość i odzyskanie ziem zachodnich. Forma architektoniczna monumentu, jego zwężający się ku górze obelisk oraz symbolika powstańczego zrywu przypominają o nieugiętości Polaków wobec ponad stuletniej germanizacji. Monument wzniesiono na podwyższeniu, a do jego podstawy prowadzi sześć szerokich betonowych stopni. Sam obelisk wykonano z cegły i pokryto tynkiem z drobnego lastryko, a całość otoczona jest betonowym parkanem z ażurowym metalowym płotkiem.

Uroczystości odsłonięcia pomnika

Uroczystości związane z odsłonięciem pomnika odbyły się w atmosferze wielkiego patriotyzmu i wzruszenia. 7 czerwca 1925 roku Ostrzeszów ponownie znalazł się w centrum wydarzeń historycznych, goszcząc generała Józefa Hallera, bohatera narodowego i cenionego dowódcę. Obchody rozpoczęto uroczystą mszą polową, odprawioną w ogrodach przy Kościele św. Anny, w której uczestniczyły liczne organizacje społeczne, patriotyczne oraz młodzież szkolna. Po nabożeństwie miało miejsce dekorowanie sztandaru Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" oraz uroczysta przysięga ochotników i żołnierzy.

Następnie uczestnicy udali się na cmentarz, gdzie licznie zgromadzeni mieszkańcy, strzelcy, powstańcy wielkopolscy oraz uczniowie gimnazjum utworzyli honorowy szpaler prowadący do pomnika. Wzruszające przemówienie wygłosił naczelnik okręgowy druh A.W. Wodniakowski, przypominając o poświęceniu i odwadze poległych powstańców. W kulminacyjnym momencie generał Haller uroczyście odsłonił pomnik, czemu towarzyszyły salwy honorowe. Wydarzenie uświetniły patriotyczne pieśni w wykonaniu męskiego chóru seminarium nauczycielskiego.

(fot. za Przewodnik Katolicki: pismo ilustrowane dla Rodzin katolickich z dodatkami "Opiekun Dziatek", "Gospodarstwo", "Moja bibljoteka" 1925.07.19 R.31 Nr29)

Po zakończeniu uroczystości uczestnicy udali się przed budynek Banku Ludowego, gdzie generał Haller odsłonił tablicę pamiątkową upamiętniającą działalność miejscowej Rady Ludowej. Kolejnym punktem obchodów było oficjalne powitanie generała przez burmistrza Seydaka na ostrzeszowskim rynku oraz defilada wojskowa, która stała się manifestacją jedności i siły odrodzonej Polski.

 7 czerwca 1925 rok, po ceremonii związanej z odsłonięciem pomnika ku czci poległych Powstańców Wielkopolskich, dalsze uroczystości przeniosły się na ulicę Krakowską pod budynek Banku Ludowego ( dzisiaj Sikorskiego 24 ), gdzie generał Haller dokonał odsłonięcia pamiątkowej tablicy. Na zdjęciu łatwo go rozpoznać po generalskiej czapce z charakterystycznym otokiem.

(fot. ze zbiorów Muzeum Regionalnego. https://dziejeostrzeszowa.pl)

Przed wybuchem II wojny światowej opiekę nad pomnikiem sprawowało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół".  Pomnik wciąż pozostaje ważnym symbolem pamięci narodowej i miejscem uroczystości patriotycznych, przypominającym kolejnym pokoleniom o poświęceniu bohaterów walk o niepodległość Polski.

Setna rocznica odsłonięcia pomnika stanowi doskonałą okazję do refleksji nad historią oraz ponownego oddania hołdu tym, którzy walczyli o wolność i suwerenność naszego kraju. Wydarzenia sprzed stu lat pokazują, że patriotyzm, determinacja i jedność narodowa były kluczowe dla odzyskania niepodległości. Dziś, pomnik powstańców wielkopolskich w Ostrzeszowie pozostaje nie tylko miejscem pamięci, ale także symbolem niezłomnej walki o polskość i wolność.

Źródła: 

1. Gazeta Ostrzeszowska: urzędowy organ Magistratu i Urzędu Policyjnego w Ostrzeszowie, z bezpłatnym dodatkiem "Orędownik Ostrzeszowski" nr 46 (1925.06.10 R.39) i nr 47 (1925.06.13)
2. Władysław Graf,  Ostrzeszów: pomnik powstańców wielkopolskich - Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa

Żródło: Muzeum Regionalne im. Wł. Golusa - Kultura - Urząd Miasta i Gminy Ostrzeszów

Poniżej archiwalny tekst z Gazety Ostrzeszowskiej: 

Ostrzeszów  9. 6. 1925.  Nie przeminęło  jeszcze wrażenie jakie wywarł na wszystkich przyjazd  Prezydenta Wojciechowskiego jak już mury miasta naszego witały nowego dostojnika w osobie p. Generała Hallera. Ten skromny, a zasłużony Żołnierz przyjechał oddać ostatni hołd i cześć, poległym w obronie rubieży zachodnich granic naszej Ojczyzny. Ujrzeliśmy Go podczas mszy polowej, która odbyła się na ogródkach przy Kościele św. Anny. Tu przybyły wszystkie Towarzystwa i młodzież szkolna, by modlitwą tą rozpocząć ten dzień odsłonięcia i poświęcenia Pomnika dla Poległych w 1918/19 roku. Skąpe strumienie światła dziennego jakie słońce rzucało na miasto zdawało się wlewały  nowe siły w ludzi a rozpogadzające ich wasze troski życia codziennego. Też za miastem, gdzie wysoki mur kamienny zatoczył nierówny kwadrat panował głęboki spokój. Szum i łoskot wozów dochodzący z ulicy dziwnie odbijały się od tej martwej ciszy. Słońce, które stopniowo wzbiło się wysoko nad miastem przeglądało się teraz, jak w lustrze w gładkiej powierzchni słupów granicznych stojących tu jak straż niema lub symbol zwycięstwa nieznanych bohaterów. Kto je tu postawił?

I jaką rolę pełnią te dwa głazy, tak swoim wyglądem przypominające nam niedawna niewolę. Na to pytanie odpowie nam jedno spojrzenie rzucone na te kilkanaście mogił i ten pomnik wzniesiony dla zmarłych za Ojczyznę - braci. Gdy się tak wzrok utkwi w tę masę cegły i wapna, ma się wrażenie, że w tym kolosie połączyły się w uścisku bratnim dusze, których ciała spoczywają dookoła pod skąpo usypanymi, kopcami. Zebrano je tu, w dowód szacunku i pieczy ludzi, o swoich obrońcach, które śmierć hojną ręką po całej Polsce rozrzuciła. …

Ostrzeszów, dnia 12 6. 1925. Przyjazd Generała Hallera. Dokończenie. .

Dominus vobiscum", brzmią słowa kapłana w kościele św. Anny i cicho przygrywa orkiestra wojskowa, czasem huk strzału z moździerza przerwie skupienie modlących się, w chwili podniesienia i znowu spokój panuje dokoła. Po nabożeństwie odbyła się dekoracja sztandaru sokolego, po którym składały przysięgę wojska i oddziału ochotnicze tutejszego … Poczem wszystkie towarzystwa udały się na cmentarz, gdzie miało odbyć się odsłonięcie pomnika przez p. generała Hallera, poświęcenie przez ks. Radce Perlińskiego i dekoracja grobów Poległych oraz wręczenie odznak powstańczych przez p. Pułkownika Thiela ich rodzinom. Zaroiło się na cmentarzu. Ludność miasta i okolic otoczyła tłumnie pomnik w oczekiwaniu towarzystw i p. generała Hallera. Strzelcy, powstańcy i hufiec gimnazjalny, utworzyli szpaler wzdłuż drogi przy pomniku, a sokoli ustawili się półkolem dookoła pomnika pilnując porządku.  Po dłuższej chwili oczekiwania orkiestra wojskowa, a za nią wszystkie towarzystwa  przybyły na cmentarz, ustawiając się na wyznaczonych miejscach. Donośny rozkaz naczelnika strzelców: Baczność! Na ramię broń! Prezentuj broń!  I prężą się  tężeją szeregi, hołd składają ukochanemu Wodzowi wojsk polskich, z którym niejeden dzielił zapał i bohaterskie wysiłki powstania wielkopolskiego oraz dolę i niedolę na froncie.  Jasnym blaskiem świecą oczy wszystkim, gorąco płoną serca  wyrywając się żywiołowo ku temu, który jest wcieleniem pracy i marzeń żołnierza, uosobieniem siły i potęgi zmartwychwstałej Ojczyzny. 

Naczelnik Okręgowy druh A.W. Wodniakowski miał bardzo wzruszające przemówienie na cześć poległych, po którym to przemówieniu została zerwana zasłona przez p. generała Hallera, odkrywając pomnik, a towarzyszący mu huk wystrzału z moździerza długo jeszcze brzmiał na tem miejscu wiecznego odpoczynku. Podczas uroczystości śpiewał chór męski tutejszego seminarium nauczycielskiego. 

Następnie mówił p. generał Haller i po wykonaniu reszty ceremonii na cmentarzy wszystkie towarzystwa, udały się przed dom Banku Ludowego, w którym się zebrała Rada Ludowa, gdzie nastąpiło odsłonięcie tablicy pamiątkowej przez b. prezesa Rady Ludowej p. Wężyka. Stąd p. generał Haller w towarzystwie p. Starosty Sicińskiego, p. pułkownika Thiela i swego adiutanta udał się przed ratusz, gdzie został przywitany przez p. Burmistrza Seydaka. Po przedstawieniu panu generałowi przedstawicieli korporacji miejskich, odbyła się na rynku defilada towarzystw wojskowo-wychowawczych. Piękna myśl nadania uroczystości odsłonięcia pomnika charakteru radosnej manifestacji naszej siły życiowej, znalazła w tym dniu urzeczywistnienie. Składnie dziarsko przechodziły jedno towarzystwo za drugim przed p. generałem Hallerem, który przyjmował defiladę przed ratuszem w towarzystwie władz miejscowych i grona przyjezdnych oficerów.   

 

34 numer Ostrzeszowskiej Kultury

Zachęcam do lektury 34. numeru Ostrzeszowskiej Kultury. Polecam szkic genealogiczny Piotra Niesobskiego, historię herbu Ostrzeszowa autorstwa Grzegorza Kosmali, refleksje na temat drogi powołania s. Bożeny Anny Flak oraz relację z wystawy malarskiej Mirosławy Rzepeckiej. Znajdują się tam także dwa moje teksty, w tym jeden o tym, jak kuźnicka szkoła i społeczność kultywują pamięć Powstania Styczniowego.

Konferencja naukowa w Kuźnicy Grabowskiej -17 marca 2025

 

Jaźwiny - skąd pochodzi nazwa?

Nazwa Jaźwiny jest szczególnie stosowana do wsi położonych w lesistym terenie, gdzie dawniej występowały borsuki, nazywane przez ludność "jaźwcami". Prawdopodobnie stąd wywodzi się nazwa tych leśnych osad.

Żródło: Nowy Świat. Tygodniowy dodatek Głosu Wielkopolskiego. 1958.03.02 R.8 nr10

Żórawin – rozległy, podmokły teren z pokładami torfu. Rozciąga się od zachodniego krańca Nieszkodni poza Smolarnię. Na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego z 1839 r. (Sek. IV) obszar ten został określony jako "Błota Żórawińskie". Obecnie są to pastwiska i łąki, jednak dawniej wydobywano tam torf na opał.

W latach pięćdziesiątych trzy przyległe małe wioski – Nieszkodnia, Jaźwiny i Smolarnia – zostały połączone i utworzyły jedno sołectwo należące do gminy Kraszewice. Nazwa została przyjęta od środkowej, najmniejszej wioski.

Jaźwiny położone są wzdłuż lokalnej drogi, na wschód od Grabowa, na północnym skraju Żórawina. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego wieś Jaźwiny nie jest uwzględniona. Przed połączeniem liczyła 15 domostw i zajmowała wydmowe, piaszczyste ziemie.Natomiast pozostałe dwie wsie są starymi osadami o różnej, niegdyś administracyjnej przynależności i odmiennej przeszłości.

Jaźwiny w 1964 roku

Wieś Jaźwiny w 1964 roku. Kierownik szkoły i mieszkańcy - wspólne dokonania

Żródło: Głos Wielkopolski. 1964.01.02 R.20 nr2 Wyd. AB

 

Agronomówka w Kuźnicy Grabowskiej (1962)

Agronomówka to dawne określenie budynku mieszkalno-biurowego, w którym pracował i często mieszkał agronom – specjalista zajmujący się doradztwem rolniczym. Tego typu budynki były szczególnie popularne w Polsce w okresie PRL-u, kiedy agronomowie pełnili kluczową rolę w rozwoju rolnictwa, wspierając lokalnych rolników wiedzą na temat upraw, nawożenia i nowoczesnych technologii rolniczych. Agronomówki zazwyczaj miały prostą, funkcjonalną architekturę i były położone w pobliżu terenów wiejskich, gdzie agronom mógł łatwo kontaktować się z rolnikami. Współcześnie wiele z tych budynków zmieniło swoje przeznaczenie.