Materiały do dziejów ludności żydowskiej na naszym terenie (4)

Marian Falski i jego wpływ na dzieje Kuźnicy Grabowskiej

 Dzisiaj dworek Oxnerów pełni funkcje jedynego w regionie muzeum, którego patronem jest autor słynnego elementarza z 1910 r., używanego niemal przez cały XX wiek. Falski był zięciem Karola Oxnera – przedwojennego właściciela Kuźnicy i szwagrem ostatniego dziedzica tego majątku, polował w okolicznych lasach. Muzeum ma siedzibę w budynku należącym kiedyś do Oxnerów.  

Dawny park Oxnerów

Marian Falski jest znany przede wszystkim jako autor Elementarza, ale w pamięci społecznej pozostała także jego książka pt. „Środowisko społeczne młodzieży, a jej wykształcenie”, którą opublikowano w 1937 r. Profesor dowodził w niej, że nie uzdolnienia i charakter dziecka determinują jego szanse, lecz pozycja społeczna i klasowa ojca.  

Muzeum im. prof. Marianna Falskiego (sala muzealna )

W 130. rocznicę urodzin autora elementarza, wybitnego i cenionego pedagoga prof. Mariana Falskiego uczciły  dzieci i mieszkańcy Kuźnicy Grabowskiej. 

  Tablica upamiętniająca prof. Mariana Falskiego

Profesor bywał i tworzył w tej miejscowości, dziś jest patronem miejscowego muzeum. Dzieci złożyły kwiaty i zapaliły znicze pod tablicą upamiętniającą pobyty Falskiego w Kuźnicy.

Dawny dworek Oxnerów

W naszej szkole czytano fragmenty elementarza. W kuźnickim Muzeum Oświaty można oglądać elementarze wydane w 1910 do 1983 roku. W zbiorach jest m.in. Toruński.

Elementarz Polski z 1910 r. Zgromadzono także przedwojenne przybory szkolne, świadectwa, zeszyty, lektury, harcerskie mundurki, odznaki, czapki i zdjęcia. Są przedwojenne kałamarze, zdjęcia, dzienniki lekcyjne, oryginalne ławki, globusy, atlasy i setki pomocy szkolnych.

Sale muzealne

Składanie kwiatów pod tablicą Falskiego -7.12.2011

Tekst powstał na podstawie fragmentów archiwalnej pracy konkursowej wykonanej przez uczniów Szkoły Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej w ramach VI edycji konkursu „ Na wspólnej ziemi”- Historia i Kultura Żydów Polskich”
Autorzy pracy: Kamil Gołdyn ,Daria Piaskowska, Małgorzata Klońska , Paulina Bednarek

 Praca została przygotowana pod opieką nauczycieli: Małgorzaty Gołdyn i Jerzego Krzywaźni

Kuźnica Grabowska: grudzień 2011 – marzec 2012

Do obejrzenia także prezentacja  Prof. Marian Falski

Rodzina Oxnerów w Kuźnicy Grabowskiej

Karol Oxner z żoną

  
 W Kuźnicy Grabowskiej stoi budynek (dworek) należący przed wojną do rodziny Oxnerów. Tu spędzał wakacje twórca polskiego elementarza Marian Falski. Karol Oxner kupił Kuźnicę Grabowską tuż przed wybuchem I wojny światowej. Majątek składał się z młyna, tartaku i ponad 2000 ha lasów. W dworku, w którym mieszkał Oxner mieściła się szkoła rolnicza  (dziś znajduje się tam biblioteka, świetlica i muzeum). Natomiast w drugim dworku, zbudowanym już po śmierci Karola, w 1936 r. mieszkał Michał Haller – zięć i reprezentant interesów wspólnika Oxner, mieszkającego w Londynie – Lubrzyńskiego (dziś sala gimnastyczna)

Karol Oxner nie tylko gospodarował w Kuźnicy Grabowskiej, ale robił różne interesy w Warszawie. Często jeździł z nim do Warszawy Stanisław Sibiński i Józef Krzak. Starsi mieszkańcy Kuźnicy Grabowskiej i okolic bardzo dobrze wspominają Oxnera jako dobrego dziedzica (nie mówią Żyda). Choć był Żydem, szanował wszystkie święta katolickie i nikomu nie kazał pracować w niedziele. Gdy zmarł, kondukt pogrzebowy ciągnął się kilka kilometrów z Kraszewic do Grabowa. Pochowany został na cmentarzu żydowskim w Grabowie. Żona Karola, Maria Hertz, była ewangeliczką, córką bogatego fabrykanta z  Łodzi. Oxnerowie mieli trzech synów i dwie córki. Córka Regina wyszła za mąż za Mariana Falskiego. Syn Mieczysław był konsulem w Monaco. 

Marian Falski, Mieczysław Falski, Regina Oxner, Karol Oxner

Pamięć o rodzinie Oxnerów jest jeszcze bardzo żywa u starszych mieszkańców Kuźnicy Grabowskiej, Kraszewic, Czajkowa.

Regina Falska i Karol Oxner

 
Po śmierci K. Oxnera większość majątku otrzymał syn Seweryn. Zorganizował w Kuźnicy Grabowskiej straż pożarną, a strażacką orkiestrę wyposażył w instrumenty dęte.

Sewryn Oxner z synem Janem

Źródło informacji: cześć informacji za artykułem z Czasu Ostrzeszowskiego 30.03.2001r.

Karol i Seweryn Oxnerowie we wspomnieniach

        „ Karol Oxner wraz z synem Sewerynem, byli właścicielami majątku ziemskiego w Kuźnicy Grabowskiej w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Do posiadłości tej należały lasy, łąki, ziemia orna, stawy rybne, tartak, młyn oraz kilka budynków mieszkalnych. Oxnerowie oraz ich krewni Lubrzyńscy byli dobrymi i wyrozumiałymi pracodawcami dla zatrudnianych w majątku mieszkańców Kuźnicy Grabowskiej. Zawsze na czas wypłacali pieniądze lub wynagradzali w inny sposób za wykonywaną pracę. Dlatego do pracy w majątku nigdy nie brakowało chętnych.

         Na zdjęciu pani Oxner po prawej  – właścicielka dworku (ok.1937)

 Karol Oxner miał trzech synów i dwie córki. Wybudował swoim pracownikom budynek mieszkalny składający się z 6 mieszkań, który zresztą do tej pory służy mieszkańcom.

Dla swojej rodziny wybudował dworek o przestronnych, dużych pokojach, w którym urządzał wspaniałe przyjęcia dla swoich gości. Budynek ten w czasie wojny zajęli Niemcy urządzili w nim posterunek policji niemieckiej. Po wojnie w dworku Oxnerów umieszczono szkołę, która miała swoją siedzibę do roku 1997.

          Karol Oxner był organizatorem Ochotniczej Straży Pożarnej. Jego marzeniem było założenie orkiestry dętej przy straży, ale jego pomysłu nie zrealizowano z powodu braku chętnych. Dzięki Karolowi Oxnerowi  powstał w naszej miejscowości tartak, który pracuje do tej pory.

na zdjęciu Karol Oxner ( na dole zdjęcia) w otoczeniu strażaków

            Seweryn Oxner miał jednego syna Jasia, którego często widywano w Kuźnicy, jak jeździł na białym kucyku. Podobnie jak ojciec dbał o rozwój swojego majątku. Wybudował młyn, który mieli mąkę do dziś. Jako pierwszy w okolicy przed II wojną światową był właścicielem  samochodu. Planował też wybudowanie turbiny elektrycznej na rzece Łużycy, ale mieszkańcy wsi byli temu przeciwni. Obawiali się opłat,  jakie pobierał by właściciel turbiny za korzystanie z elektryczności. Później gdy zrozumiano że był to dobry pomysł, w realizacji planu przeszkodziła wojna. Ówczesny dziedzic chcąc pomóc okolicznym rolnikom i utworzył tzw. "Dom Chłopa", organizację pomagającą w dobrym gospodarowaniu, doradzaniu, oraz organizowaniu samopomocy. Niestety pomysł ten też został odrzucony przez chłopów.

         Seweryn Oxner wraz z własną rodzina i Lubrzyńskich wyjechał uciekając przed wojną do Łodzi. Były budynek szkoły rolniczej był także własnością Oxnerów. Do niego w czasie wakacji przyjeżdżały córki Karola. Natomiast w starym budynku  ośrodku zdrowia znajdowały się biura majątku oraz mieszkał w nim rządca wraz z swoją rodziną.”

Na podstawie fragmentów wspomnień mieszkańca Kuźnicy Grabowskiej J. Z. (ur. 1925)  opr. 17.06.1999 r

Tekst powstał na podstawie fragmentów pracy konkursowej wykonanej przez uczniów Szkoły Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej w ramach VI edycji konkursu „ Na wspólnej ziemi”- Historia i Kultura Żydów Polskich”
Autorzy pracy: Kamil Gołdyn ,Daria Piaskowska, Małgorzata Klońska , Paulina Bednarek

 Praca została przygotowana pod opieką nauczycieli: Małgorzaty Gołdyn i Jerzego Krzywaźni

Kuźnica Grabowska: grudzień 2011 – marzec 2012