W bieżącym roku przypada setna rocznica odsłonięcia pomnika poległych powstańców wielkopolskich w Ostrzeszowie. Monument, wzniesiony z inicjatywy Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", został ufundowany przez społeczeństwo miasta i stanowi jeden z najpiękniejszych pomników cmentarnych w Wielkopolsce. Jego uroczyste odsłonięcie i poświęcenie miało miejsce 7 czerwca 1925 roku, a aktu tego dokonał generał broni Józef Haller.
Pomnik, usytuowany w centralnej części katolickiego cmentarza, upamiętnia bohaterstwo powstańców, którzy w latach 1918-1919 podjęli walkę o niepodległość i odzyskanie ziem zachodnich. Forma architektoniczna monumentu, jego zwężający się ku górze obelisk oraz symbolika powstańczego zrywu przypominają o nieugiętości Polaków wobec ponad stuletniej germanizacji. Monument wzniesiono na podwyższeniu, a do jego podstawy prowadzi sześć szerokich betonowych stopni. Sam obelisk wykonano z cegły i pokryto tynkiem z drobnego lastryko, a całość otoczona jest betonowym parkanem z ażurowym metalowym płotkiem.
Uroczystości odsłonięcia pomnika
Uroczystości związane z odsłonięciem pomnika odbyły się w atmosferze wielkiego patriotyzmu i wzruszenia. 7 czerwca 1925 roku Ostrzeszów ponownie znalazł się w centrum wydarzeń historycznych, goszcząc generała Józefa Hallera, bohatera narodowego i cenionego dowódcę. Obchody rozpoczęto uroczystą mszą polową, odprawioną w ogrodach przy Kościele św. Anny, w której uczestniczyły liczne organizacje społeczne, patriotyczne oraz młodzież szkolna. Po nabożeństwie miało miejsce dekorowanie sztandaru Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" oraz uroczysta przysięga ochotników i żołnierzy.
Następnie uczestnicy udali się na cmentarz, gdzie licznie zgromadzeni mieszkańcy, strzelcy, powstańcy wielkopolscy oraz uczniowie gimnazjum utworzyli honorowy szpaler prowadący do pomnika. Wzruszające przemówienie wygłosił naczelnik okręgowy druh A.W. Wodniakowski, przypominając o poświęceniu i odwadze poległych powstańców. W kulminacyjnym momencie generał Haller uroczyście odsłonił pomnik, czemu towarzyszyły salwy honorowe. Wydarzenie uświetniły patriotyczne pieśni w wykonaniu męskiego chóru seminarium nauczycielskiego.
(fot. za Przewodnik Katolicki: pismo ilustrowane dla Rodzin katolickich z dodatkami "Opiekun Dziatek", "Gospodarstwo", "Moja bibljoteka" 1925.07.19 R.31 Nr29)
Po zakończeniu uroczystości uczestnicy udali się przed budynek Banku Ludowego, gdzie generał Haller odsłonił tablicę pamiątkową upamiętniającą działalność miejscowej Rady Ludowej. Kolejnym punktem obchodów było oficjalne powitanie generała przez burmistrza Seydaka na ostrzeszowskim rynku oraz defilada wojskowa, która stała się manifestacją jedności i siły odrodzonej Polski.
(fot. ze zbiorów Muzeum Regionalnego. https://dziejeostrzeszowa.pl)
Dziedzictwo i opieka nad pomnikiem
Przed wybuchem II wojny światowej opiekę nad pomnikiem sprawowało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". Pomnik wciąż pozostaje ważnym symbolem pamięci narodowej i miejscem uroczystości patriotycznych, przypominającym kolejnym pokoleniom o poświęceniu bohaterów walk o niepodległość Polski.
Setna rocznica odsłonięcia pomnika stanowi doskonałą okazję do refleksji nad historią oraz ponownego oddania hołdu tym, którzy walczyli o wolność i suwerenność naszego kraju. Wydarzenia sprzed stu lat pokazują, że patriotyzm, determinacja i jedność narodowa były kluczowe dla odzyskania niepodległości. Dziś, pomnik powstańców wielkopolskich w Ostrzeszowie pozostaje nie tylko miejscem pamięci, ale także symbolem niezłomnej walki o polskość i wolność.
Źródła:
- Gazeta Ostrzeszowska: urzędowy organ Magistratu i Urzędu Policyjnego w Ostrzeszowie, z bezpłatnym dodatkiem "Orędownik Ostrzeszowski" nr 46 (1925.06.10 R.39) i nr 47 (1925.06.13)
- Władysław Graf, Ostrzeszów: pomnik powstańców wielkopolskich - Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa
Poniżej archiwalny tekst z Gazety Ostrzeszowskiej:
Ostrzeszów 9. 6. 1925. Nie przeminęło jeszcze wrażenie jakie wywarł na wszystkich
przyjazd Prezydenta Wojciechowskiego jak
już mury miasta naszego witały nowego dostojnika w osobie p. Generała Hallera.
Ten skromny, a zasłużony Żołnierz przyjechał oddać ostatni hołd i cześć,
poległym w obronie rubieży zachodnich granic naszej Ojczyzny. Ujrzeliśmy Go
podczas mszy polowej, która odbyła się na ogródkach przy Kościele św. Anny. Tu
przybyły wszystkie Towarzystwa i młodzież szkolna, by modlitwą tą rozpocząć ten
dzień odsłonięcia i poświęcenia Pomnika dla Poległych w 1918/19 roku. Skąpe
strumienie światła dziennego jakie słońce rzucało na miasto zdawało się
wlewały nowe siły w ludzi a
rozpogadzające ich wasze troski życia codziennego. Też za miastem, gdzie wysoki
mur kamienny zatoczył nierówny kwadrat panował głęboki spokój. Szum i łoskot
wozów dochodzący z ulicy dziwnie odbijały się od tej martwej ciszy. Słońce,
które stopniowo wzbiło się wysoko nad miastem przeglądało się teraz, jak w
lustrze w gładkiej powierzchni słupów granicznych stojących tu jak straż niema
lub symbol zwycięstwa nieznanych bohaterów. Kto je tu postawił?
I
jaką rolę pełnią te dwa głazy, tak swoim wyglądem przypominające nam niedawna
niewolę. Na to pytanie odpowie nam jedno spojrzenie rzucone na te kilkanaście
mogił i ten pomnik wzniesiony dla zmarłych za Ojczyznę - braci. Gdy się tak
wzrok utkwi w tę masę cegły i wapna, ma się wrażenie, że w tym kolosie
połączyły się w uścisku bratnim dusze, których ciała spoczywają dookoła pod
skąpo usypanymi, kopcami. Zebrano je tu, w dowód szacunku i pieczy ludzi, o
swoich obrońcach, które śmierć hojną ręką po całej Polsce rozrzuciła. …
Ostrzeszów, dnia 12 6.
1925. Przyjazd Generała Hallera. Dokończenie. .
Dominus
vobiscum", brzmią słowa kapłana w kościele św. Anny i cicho przygrywa orkiestra
wojskowa, czasem huk strzału z moździerza przerwie skupienie modlących się, w
chwili podniesienia i znowu spokój panuje dokoła. Po nabożeństwie odbyła się
dekoracja sztandaru sokolego, po którym składały przysięgę wojska i oddziału
ochotnicze tutejszego … Poczem wszystkie towarzystwa udały się na cmentarz,
gdzie miało odbyć się odsłonięcie pomnika przez p. generała Hallera,
poświęcenie przez ks. Radce Perlińskiego i dekoracja grobów Poległych oraz
wręczenie odznak powstańczych przez p. Pułkownika Thiela ich rodzinom. Zaroiło
się na cmentarzu. Ludność miasta i okolic otoczyła tłumnie pomnik w oczekiwaniu
towarzystw i p. generała Hallera. Strzelcy, powstańcy i hufiec gimnazjalny,
utworzyli szpaler wzdłuż drogi przy pomniku, a sokoli ustawili się półkolem
dookoła pomnika pilnując porządku. Po
dłuższej chwili oczekiwania orkiestra wojskowa, a za nią wszystkie
towarzystwa przybyły na cmentarz,
ustawiając się na wyznaczonych miejscach. Donośny rozkaz naczelnika strzelców:
Baczność! Na ramię broń! Prezentuj broń!
I prężą się tężeją szeregi, hołd
składają ukochanemu Wodzowi wojsk polskich, z którym niejeden dzielił zapał i
bohaterskie wysiłki powstania wielkopolskiego oraz dolę i niedolę na
froncie. Jasnym blaskiem świecą oczy
wszystkim, gorąco płoną serca wyrywając
się żywiołowo ku temu, który jest wcieleniem pracy i marzeń żołnierza,
uosobieniem siły i potęgi zmartwychwstałej Ojczyzny.
Naczelnik
Okręgowy druh A.W. Wodniakowski miał bardzo wzruszające przemówienie na cześć
poległych, po którym to przemówieniu została zerwana zasłona przez p. generała
Hallera, odkrywając pomnik, a towarzyszący mu huk wystrzału z moździerza długo
jeszcze brzmiał na tem miejscu wiecznego odpoczynku. Podczas uroczystości
śpiewał chór męski tutejszego seminarium nauczycielskiego.
Następnie
mówił p. generał Haller i po wykonaniu reszty ceremonii na cmentarzy wszystkie
towarzystwa, udały się przed dom Banku Ludowego, w którym się zebrała Rada
Ludowa, gdzie nastąpiło odsłonięcie tablicy pamiątkowej przez b. prezesa Rady Ludowej
p. Wężyka. Stąd p. generał Haller w towarzystwie p. Starosty Sicińskiego, p.
pułkownika Thiela i swego adiutanta udał się przed ratusz, gdzie został
przywitany przez p. Burmistrza Seydaka. Po przedstawieniu panu generałowi
przedstawicieli korporacji miejskich, odbyła się na rynku defilada towarzystw
wojskowo-wychowawczych. Piękna myśl nadania uroczystości odsłonięcia pomnika
charakteru radosnej manifestacji naszej siły życiowej, znalazła w tym dniu
urzeczywistnienie. Składnie dziarsko przechodziły jedno towarzystwo za drugim
przed p. generałem Hallerem, który przyjmował defiladę przed ratuszem w
towarzystwie władz miejscowych i grona przyjezdnych oficerów.
