Historia służby zdrowia w Czajkowie (1945-1998)

Ostatni odcinek z cyklu Eskulap w służbie ziemi ostrzeszowskiej. Historia służby zdrowia w Czajkowie (1945-1998) autorstwa p. dr. Ewy Kuleszy. 

CZAJKÓW - GMINNY OŚRODEK ZDROWIA

Po zakończeniu drugiej wojny światowej opiekę zdrowotną na terenie Czajkowa i jego okolicy sprawował Okręgowy Ośrodek Zdrowia w Ostrzeszowie. Znaczna odległość od bazy w Ostrzeszowie, w warunkach ograniczonej wówczas komunikacji, utrudniała leczenie chorych.

Działalność opieki zdrowotnej na tym terenie usprawniono poprzez założenie w 1956 r. Spółdzielni Lekarskiej w Kraszewicach, która objęła leczeniem chorych z terenu Czajkowa. Spółdzielnia ta, przemianowana w 1967 r. na Spółdzielczy Ośrodek Zdrowia, uruchomiła w Czajkowie filię, obsługującą około 400 członków. Wówczas w siedzibie Gminnej Rady Narodowej w Czajkowie uruchomiono gabinet lekarski  dentystyczny, które obsługiwał dwa razy w tygodniu lekarz stomatolog dojeżdżający z Kraszewic.

Społeczeństwo Czajkowa i okolicy rozpoczęło starania o wybudowanie własnego Ośrodka Zdrowia. W 1968 r. na cele Ośrodka Zdrowia zaadaptowano pomieszczenia zwolnione przez Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. Z, Kuźnicy Grabowskiej, gdzie istniał już punkt felczerski, w określone dni tygodnia dojeżdżał lek. Gumiński i technik dentystyczny Majewski.

W tym samym 1968 r. rozpoczęto budowę nowego Ośrodka Zdrowia, który oddano do użytku w 1975 r.. W nowym i nowoczesnym budynku znalazły się gabinety lekarskie, punkt apteczny oraz trzy mieszkania . dla personelu medycznego. Jednocześnie ustalono rejon działania Ośrodka obejmujący ponad 5000 mieszkańców.

Od 1967 r. w Ośrodku Zdrowia w Czajkowie pracowali lekarze:

- Irena Szkatuła - 1967 - 1968

- Andrzej Wilkoszarski  - 1969 - 1971

- Zbigniew Lewandowski - 1971 - 1977

- Józef Bochacz - 1977 - 1978

- Ewa Kulesza - 1978 - nadal

- Zdzisław Kulesza - 1978 - nadal

opracowała lek. Ewa Kulesza (1998)

Źródło: Eskulap w służbie ziemi ostrzeszowskiej, praca zbiorowa pod redakcją Władysława Grafa Towarzystwo Przyjaciół ziemi ostrzeszowskiej, Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej, 1998

Świetlica wiejska w Czajkowie 1952/53

Trzy artykuły prasowe dotyczące pierwszej powojennej instytucji kultury w Czajkowie świetlicy wiejskiej z lat 1952-53. Polecam zwłaszcza pierwszy tekst opisujący otwarcie świetlicy i pomijając propagandową narracje stosunkowo prawdziwy opis Czajkowa  70 lat temu. Pierwszymi kierownikami świetlicy byli: Edward Pawlak a rok później Polak ( chyba z Kuźnicy Grabowskiej). Świetlica w Czajkowie należała do przodujących świetlic w powiecie wieluńskim.

Źródło: Dziennik Łódzki. 1952-04-22 R. 8 nr 96

Dziennik Łódzki. 1952-08-07 R. 8 nr 188

Źródło: Dziennik Łódzki. 1953-05-27 R. 9 nr 125

Szkoły w gminie Kuźnica Grabowska z siedzibą w Czajkowie w roku 1949

 Szkoły w gminie Kuźnica Grabowska z siedzibą w Czajkowie w roku 1949 w powojennej prasie

Glos Chłopski. 1949-03-31 R. 2 (5) nr 88

Wypadki czajkowskie - 2 stycznia 1973

Minęło już 47 lat. Poniżej opis brutalnej pacyfikacji ZOMO z 2 stycznia 1973 w Czajkowie.  Historycy oparli się tutaj jedynie na raporcie milicyjnym.

 Decyzje o tym, który ośrodek będzie siedzibą gminy zapadały zazwyczaj arbitralnie w Komitecie Wojewódzkim PZPR i były funkcją rozmaitych interesów, wśród których dążenia mieszkańców zajmowały stosunkowo odległe miejsce. Wzmacniało to oczywiście dodatkowo nastroje niezadowolenia, które we wsiach Kraszewice i Czajków, leżących na terenie ówczesnego woj. poznańskiego przybrały formę czynnego protestu.

Zgodnie z decyzją władz, istniejące dotąd gromady w Czajkowie i pobliskich Kraszewicach miały ulec likwidacji, natomiast na siedzibę gminy, która miała objąć teren obu wsi, wyznaczono leżącą między nimi Kuźnicę Grabowską. Taki rozwiązanie, z pozoru logiczne, dotkliwie zraniło honor mieszkańców obu zdegradowanych wsi. 2 stycznia 1973 roku, we wczesnych godzinach popołudniowych, przed siedzibą prezydium rady gromadzkiej w Kraszewicach zaczęli zbierać się mieszkańcy wsi. Pragnęli oni w ten sposób zapobiec zabraniu dokumentacji, która przejść miała do dyspozycji nowo powstałego Urzędu Gminy w Kuźnicy Grabowskiej. Na miejsce udał się komendant KP MO w Ostrzeszowie mjr Łada. Zastał on tłum liczący około 600 ludzi, którzy na jego apele o rozejście się odpowiadali gwizdami. W tym samym czasie do zablokowania przez ludzi lokalu prezydium doszło w Czajkowie. Około godziny 17.00 do Kraszewic i Czajkowa udał się z grupą 30 aktywistów partyjnych przewodniczący Powiatowej Rady Narodowej z Ostrzeszowa. W Kraszewicach powitał go dźwięk syren i dzwonów kościelnych, do rękoczynów jednak nie doszło. Inaczej wypadki potoczyły się w Czajkowie, gdzie czterystuosobowy tłum zaatakował część wspomnianej grupy aktywistów, przewracając przy tym samochody którymi przybyli. 

Około godziny 18.00 władze wojewódzkie podjęły decyzję o użyciu w Czajkowie oddziału ZOMO z Kalisza. W dwadzieścia minut później do wsi przyjechała grupa zomowców wyposażonych w palki szturmowe, tarcze i dwie wyrzutnie granatów łzawiących. Po zbliżeniu się do tłumu spadł na nich grad kamieni cegieł i butelek. Ludzie atakowali także milicjantów sztachetami, ale z mizernym rezultatem. Po około pięciu minutach tłum zebrany pod siedzibą GRN był już rozproszony, a po upływie pół godziny zlikwidowano także wszystkie mniejsze grup demonstrantów. W toku zajść rannych zostało trzech zomowców; zatrzymano 10 osób.

"Przebieg działań MO w miejscowości Czajkow (pow. Ostrzeszow, woj.Poznan) 2 stycznia 1973 r., mps w AKGP" Archiwum Komendy Głównej Policji.

Źródło: A.    Dudek, T. Marszałkowski, Walki uliczne w PRL 1956–1989, Kraków 1999, s. 143

Czwarty proboszcz - ks. Roman Pytlawski (1936-1941)

Ks. Roman Pytlawski (Pytlarz) - proboszcz czajkowski - męczennik Dachau

Poniżej sylwetka czajkowskiego kapłana- męczennika ks. Romana Pytlawskiego (1886-1942). Uwięziony w obozie przejściowym w Konstantynowie. 30.10.1941 przetransportowany do obozu koncentracyjnego KL Dachau, skąd w stanie skrajnego wycieńczenia przewieziony w tzw. „transporcie inwalidów” do centrum eutanazyjnego TA Hartheim, gdzie został zamordowany w komorze gazowej. Warto przypomnieć te wydarzenia i wierzyć ze nigdy się już nie powtórzą.

Ks. Roman Pytlawski został upamiętniony na frontonie pomnika ku czci ofiar wojen światowych w centrum Czajkowa.

  Dzieciństwo i rodzina

 Ks. Roman Pytlarz urodził się 12.02.1886 r. w Szczekocinach z ojca Kazimierza i matki Bronisławy z Żarnowieckich. Ojciec z zawodu był stolarzem.

 akt urodzenia Walentego Romana Pytlarza 1886 Szczekociny

Jego rodzinną parafią była Parafia pw. św. Bartłomieja Apostoła w Szczekocinach. Pochodził ze znanej i cenionej w okolicy rodziny. Kapłanami z tej rodziny byli: jego brat Piotr oraz Stanisław Pytlawski (syn kolejnego brata Jana), dla którego był on stryjem i chrzestnym. 

 Praca nauczycielska

W latach 1905 do 1908 uczęszczał do seminarium nauczycielskiego w Jędrzejowie i następnie przez 7 lat pracował na niwie pedagogicznej. 

 Seminarium duchowne

W 1915 roku wstąpił do seminarium kieleckiego. Święcenia kapłańskie przyjął 05.04.1919 r. w Kielcach. 

 Wikariat

Będąc neoprezbiterem został został w dniu 11.04.1919 r. skierowany jako wikariusz do Parafii pw. św. Wojciecha BM w Książu Wielkim. Po kilku dniach, 23.04.1919 roku, mianowanie zostało zmienione na Parafię pw. św. Tomasza Apostoła w Pogoni (obecnie Sosnowiec – Pogoń).

  Probostwo

Z parafii tej decyzją z dnia 12.07.1923 r. przeniesiony zostaje na proboszcza nowopowstałej parafii w Cieślinie. Kolejną decyzją biskupa z dnia 08.07.1924 r. zostaje z Cieślina przeniesiony jako proboszcz do Parafii pw. Najświętszej Marii Panny Częstochowskiej w Łęce (obecnie Dąbrowa Górnicza – Łęka). 

 Zmiana nazwiska

W dniu 03.11.1926 r. do Diecezji Częstochowskiej wpływa pismo księdza Pytlarza, w którym powołując się na wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 30.05.1921 r. prosi o sprostowanie swojego nazwiska “Pytlarz” na “Pytlawski” na zasadzie art. 1647 k.p.c., co też zostaje wykonane w tym samym dniu. 

W parafii w Łęce ks. Pytlarz przebywa do marca 1927 roku, skąd decyzją z dnia 22.03.1927 r. zostaje przeniesiony do Łyskorni. W latał 1927-36 był proboszczem w Parafii pw. św. Marii Magdaleny w Łyskorni (dekanat wieluński). 

Proboszcz parafii Czajków

Po opuszczeniu Łyskorni został proboszczem Parafii pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czajkowie . W 1939 roku pełnił także funkcje wizytatora lekcji religii w dekanacie wieruszowskim. Szczególny nacisk kładł na kształtowanie świadomości katolickiej. Po wybuchu wojny teren parafii Czajków został włączony do Kraju Warty, gdzie sytuacja Kościoła Katolickiego była bardzo trudna. 

 Aresztowanie i męczeństwo kapłana

Ks. Roman Pytlawski 06.10.1941 r. został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie. Od 30.10.1941 r. więziony w Dachau – nr. obozowy 28322. W dniu 20.05.1942 r. całkowicie wycieńczony został przewieziony w tzw. “transporcie inwalidów” do niemieckiej miejscowości Hartheim, gdzie został zamordowany w komorze gazowej. Jak podaje “Martyrologium polskiego duchowieństwa” urzędowa data zgonu kapłana została ustalona na 04.07.1942 r. Dokumenty z Dachau podają datę 5 lipca godz. 9.30. Wg tych dokumentów ojciec księdza Romana już nie zył a matka przed uwięzieniem mieszkała z nim w Czajkowie.

Niemieckie dokumenty z archiwum w Dachau

 Netografia:

 https://www.parafia-cieslin.pl/duszpasterze/

 http://www.swzygmunt.knc.pl/MARTYROLOGIUM/POLISHRELIGIOUS/vPOLISH/HTMs/POLISHRELIGIOUSmartyr2244.htm

 

Trzeci proboszcz Czajkowa - ks. Jan Smaga (1926-1936)

Wspomnień czajkowskich kapłanów cd. Towarzyszyli życiu lokalnej społeczności będąc jej przewodnikami i duchowymi opiekunami.

Ks. Jan Smaga, był postacią zasłużoną dla przedwojennego Czajkowa i trzecim proboszczem
( następcą ks. Tarchalskiego). Posługiwał w Czajkowie całą dekadę (1926-1936).
Zasłużył się nie tylko organizowaniem duszpasterstwa stanowego w ramach Stowarzyszeń i patronatem Akcji Katolickiej. Pełnił w Czajkowie rożne funkcje społeczne: był prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej, członkiem – koła miejscowego Ligi Obrony Powietrznej Państwa, członkiem wydziału wykonawczego Gminnego Komitetu Pomocy Ofiarom Powodzi. Udzielał wsparcia finansowego Orkiestrze Dętej Straży Ogniowej w Czajkowie. Wspierał wydarzenia patriotyczne i kulturalne.

 

 

 

Urodził się 22 listopada1881r., wyświecony został w 1906r. Przybył do Czajkowa z Częstochowy, gdzie był prefektem. Tak pisał Goniec_Czestochowski_Nr_185_1926:

 

  

 

 Pielgrzymka orkiestry dętej do Częstochowy 

 

Zdjęcie Stowarzyszenia i Akcji Katolickiej

 

Zdjęcie szkolne z ks. Smagą

 

 Zdjęcie Orkiestry Dętej Straży Ogniowej w Czajkowie, Czajków 1928

 

Szematyzmy Diecezji Częstochowskiej przynoszą nam informację  na temat ludności  parafii.

Lata	Ogółem	katolicka	niekatolicka	żydowska
1931- 1932	4506	4400	50	56
1934-1936	4570	4460	50	60
1939	5863	5753	50	60

Tak donosił Goniec_Czestochowski_Nr_094_1936

  Dalsze losy ks. Smagi po opuszczeniu parafii.

Po opuszczenia Czajkowa w latach 1936-48 ks. Jan Smaga był proboszczem w parafii Ręczno. Jest pochowany na ręczyńskim cmentarzu.

Drugi proboszcz Czajkowa- ks. Edmund Tarchalski (1923-26)

Niedawno (15 czerwca) minęła 95 rocznica śmierci drugiego proboszcza parafii Czajków i jedynego pochowanego na miejscowym cmentarzu ks. Edmunda Tarchalskiego.

Edmund Piotr Tarchalski był synem Kacpra Tarchalskiego (1840-1891) pochowanego w Kaliszu i Sabiny Lewandowskiej. Miał brata Antoniego (1870-1947) również pochowanego na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu.

Urodził się w 25 października 1874 w Kaliszu. Święcenia kapłańskie przyjął w 1898. Początkowo posługiwał w parafii Zadzim w powiecie sieradzkim. Od 1900 pełnił funkcje wikariusza parafii Służewo, a w latach 1902-1909 ks. Edmund Tarchalski był proboszczem parafii Zgłowiączka. Po 1909 przeszedł na probostwo do Samarzewa, gdzie posługiwał do 1919 roku. Do Czajkowa przybył z Chwałborzyc w lipcu 1922 roku.

Niedługo po przybyciu do parafii 15 września 1923 pochował na cmentarzu w Czajkowie swoją matkę Sabinę z Lewandowskich Tarchalską.

 

Mimo słabego zdrowia ks. Tarchalski rozwijał pracę duszpasterską i umacniał wspólnotę parafialną.
Zmarł 15 czerwca 1926 roku w wieku zaledwie 53 lat i został pochowany obok matki na cmentarzu w Czajkowie. Probostwo po jego śmierci w 1926 było nie obsadzone a parafią kierował wikariusz Wincenty Śliwiński (ur. 15.07.1900r. wyświęcony w 1926r. ). 28 października 1925 parafia Czajków została włączona do dekanatu wieruszowskiego nowo powstałej diecezji częstochowskiej. Parafia liczyła wtedy 4300 wiernych (dla porównania parafia Kraszewice 4200).

Na zdjęciach nagrobki z cmentarza w Czajkowie.

 

Akt zgonu ks. Tarchalskiego

Według informacji p. Bernarda Łuszczka proboszcz Edmund Tarchalski i jego matka pochowani na czajkowskim cmentarzu mają nagrobki wykonane przez bardzo znanego i cenionego kaliskiego kamieniarza Karola Gintera. Jego piękne pomniki można znaleźć nie tylko na kaliskich cmentarzach, stawiał on również pomnik Cara Aleksandra w Kaliszu w 1900 roku. Jak pisze p. Łuszczek:

Ciekawostką, a zarazem nieścisłością jest również to, że Ginterowie podpisywali swoje pomniki i nagrobki od początku XX wieku jako "bracia Ginter" a czajkowskie maja podpis "Ginter Kalisz" co czyniono podobno tylko do końca XIX w. Myślę że uda mi się kiedyś to wyjaśnić. Cokolwiek to wszystko znaczy, fakt, że nagrobki tego kamieniarza znajdują się na tych grobach, świadczy chyba o zasługach i wdzięczności dla proboszcza i jego matki.

Pierwszy proboszcz Czajkowa i jego dalsze losy

Dzisiaj mija 101 rocznica powstania parafii Czajków. Warto wspomnieć postacie miejscowych proboszczów. Pierwszym proboszczem i zarazem organizatorem parafii był ks. Stanisław Masłowski. 

 Ks. Stanisław Masłowski ( proboszcz w 1919-1922)

Urodził się w 1887 roku. Święcenia kapłańskie przyjął 1 listopada 1909. Nie ustaliłem jeszcze gdzie, pełnił posługę jako wikariusz.

15 listopada 1919 roku została erygowana Parafia Czajków pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Wydzielił ją Biskup Włocławski Stanisław Zdzitowiecki w całości z parafii Kraszewice. Parafia została przyporządkowana dekanatowi wieruszowskiego a sąsiadowała z parafiami Kraszewice, Braszewice, Klonowa i Węglewice. Kościół jednonawowy i jednowieżowy zbudowany został w latach 1919 - 1920 kosztem parafian i staraniem proboszcza ks. Stanisława Masłowskiego. 

Widok współczesny

Został poświęcony w 1920 r. przez dziekana wieruszowskiego i proboszcza cieszęcińskiego ks. Hipolita Zielińskiego. Wnętrze kościoła zdobią dwa obrazy z ok. 1920 roku pędzla S. Rutkowskiego. Parafia prowadziła akta stanu cywilnego od 1 listopada 1919 roku. Na początku istnienia parafii wkopano na jej obrzeżach 4 drewniane krzyże, na 4 strony świata. Jeden z nich znajduje się w miejscowości Salamony, na granicy województw. Staraniem ks. Masłowskiego w odległości 100 m od kościoła na pagórkowatych i piaszczystych nieużytkach założono cmentarz grzebalny. W 1920 wybudowano także drewniana plebanie i organistówkę. Parafia objęła swoim zasięgiem następujące wsie: Czajków. Klon, Michałów, Mielcuchy, Muchy i Salamony. Ludność parafii stanowili w większości rolnicy, użytkujacy ziemie piątej i szóstej klasy. 

Dalsze losy ks. Masłowskiego

Po odejściu z parafii Czajków ks. Masłowski był proboszczem w Unikowie w latach 1922-1927 a następnie proboszczem w Zduńskiej Woli. Piastował też urząd dziekana sieradzkiego. Parafia w Zduńskiej Woli liczyła wtedy 20 tyś. wiernych.
Ks. Stanisław Masłowski w okresie okupacji niemieckiej był od 1941 do r. 1943 administratorem parafii św. Jana Chrzciciela Lipsko/Zamościa. Jak zapisano na stronie tamtejszej parafii " Pochodził z diecezji włocławskiej. Był proboszczem i dziekanem w Zduńskiej Woli. Wysiedlony przez Niemców z Warthegau, zatrzymał się w Lipsku".
Ks. Masłowski zmarł w Zduńskiej Woli 4 stycznia 1946 roku i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

 

Źródło zdjęcia:

http://zdunskawola.artlookgallery.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=5273&inni=0&cinki=1

Netografia: 

http://parafia-lipsko.pl/duszpasterze-parafii-lipsko/

 http://cw.kul.lublin.pl/Content/36706/34221_V-1300_Rocznik-Diecezji-Wlo.pdf