Dzisiaj (13 czerwca 2020) mój blog Szkice historyczne przekroczył 100
tysięcy odsłon. Chciałbym z tej okazji podziękować Wszystkim, którzy
udostępniali moje posty, lajkowali, czytali, pisali miłe komentarze i wiadomości priv oraz
wpisali się na listę obserwatorów. Szczególne podziękowania kieruje do Pulsu
Tygodnia za popularyzacje moich postów wśród swoich czytelników. Za wspieranie strony
swoimi materiałami składam podziękowania dla p. Magdaleny Jeziornej, p. Ewy
Szewczyk, p. Stanisława Jeziornego, p. Andrzeja Padewskiego, p. Michała Krzaka, p.
Mariana Jangasa i p. Artura Chowańskiego.
W tym roku przypada 110. rocznica powstania elementarza Mariana Falskiego. Poniżej artykuł opublikowany 10 lat temu (w setną rocznice ) w Przeglądzie Wielkopolskim nr 89 (3/2010)
"Setna rocznica Elementarza Falskiego –
związki autora z Wielkopolską"
Mariana Falskiego (ur. 7.12.1881 - zm. 8.10.1974)
większość Polaków zna jako autora Elementarza,
z którego kilka pokoleń Polaków nauczyło się czytać i pisać. Falski w 1910 roku
opracował swój pierwszy elementarz Nauka czytania i pisania dla dzieci wydany
w Krakowie. Podręcznik różnił się nie tylko metodą, ale i szatą zewnętrzną. Po
raz pierwszy uczniowie otrzymali książeczkę o dużym formacie, w twardej okładce
ozdobioną wielokolorowymi, pięknymi ilustracjami w artystycznym wykonaniu, na
dobrym papierze. Dbałość o estetykę elementarza miała swoje założenie
wychowawcze. Dzieci miały elementarz polubić i chętnie się z niego uczyć.
Najważniejsza jednak różnica dotyczyła tego co tak świetnie większość z nas
pamięta; teksty o charakterze powiastkowym i obrazki wprowadzające nowe wyrazy,
nowe litery, po jednej lub dwie na stronicy.
Związki autora najsłynniejszego
polskiego elementarza do którego z sentymentem wracają starsze pokolenia z
Wielkopolską są mało znane. W maju 1910 odbył się w Zakopanem ślub Mariana Falskiego ze studentką matematyki, studiująca w
Zurychu Ireną Reginą Oxner. Rodzice Ireny osiedli podówczas w majątku Kuźnica
Grabowska *
( obecnie gmina Kraszewice, powiat ostrzeszowski). Małżonkowie już wspólnie
opracowali „Pierwszą czytankę” będącą uzupełnieniem elementarza. Wydanie
książki w 1912 sfinansowała matka Ireny, Leonilla Oxner.
W tym
samym roku Marian Falski był przejazdem w Poznaniu. Co może dziwić miasto nie
zrobiło na nim dobrego wrażenia. Jak wspominał po latach „po Poznaniu chodziłem jak po niemieckim mieście: ani na ulicach ani w
kawiarniach prawie nie słyszało się języka polskiego”.
Lepiej zapamiętał Kuźnicę Grabowską. Z majątkiem
rodziców żony zapoznał się bliżej w roku 1918, kiedy to trudne warunki
aprowizacji w Krakowie, gdzie Falski właśnie ukończył studia uniwersyteckie
zmusiły małżonków do wyjazdu na wieś. „ Pamiętam
wyjazd pociągiem z Krakowa późnym wieczorem do spalonego przez Niemców Kalisza.
Ze stacji, nieco oddalonej od śródmieścia, pojechaliśmy dorożką do hotelu. Przerażający
był niesamowity widok szkieletów wypalonych całkowicie domów w świetle pełni
księżyca i martwota ulic bez przechodniów, z odgłosami tylko końskich kopyt
dorożki. Nazajutrz pojechaliśmy wynajętymi końmi szosą aż do jej końca, gdzie
„u Berka” Leśmiana czekały na nas konie z Kuźnicy, którymi cichą już
piaszczystą drogą przez rozległe lasy dojechaliśmy wreszcie na miejsce.
Wygodnie urządzone pokoje w domu, nieoczekiwana obfitość wszelkiego jedzenia,
atmosfera ogólnego spokoju – wszystko to było
po Krakowie i Wiedniu oszałamiające. Pozostaliśmy tu dłużej, blisko cały
rok 1918. Porządkowałem moje materiały z dydaktyki doświadczalnej i organizacji
szkolnictwa. W niedziele prowadziłem pogadanki na aktualne tematy cieszące się
powodzeniem wśród okolicznej ludności.” Do majątku rodziców Ireny, Falscy
przyjeżdżali jeszcze niejednokrotnie. Marian Falski i zaprzyjaźniona z nim
Stefania Sempołowska byli inicjatorami zorganizowania Ogniska Związku
Nauczycielstwa Polskiego Publicznych Szkół Powszechnych, pierwszego na terenie
obecnego powiatu ostrzeszowskiego.
Żywa jest
pamięć tej postaci w regionie. W zachowanych wspomnieniach mieszkańcy wsi
Kuźnica Grabowska zachowali profesora jako człowieka bezpośredniego,
interesującego się wszystkimi sprawami dotyczącymi tutejszego środowiska,
człowieka wielkiej pracy, wielkiej pogody ducha i niespotykanej skromności.
Falski bywając w Kuźnicy Grabowskiej, przez wiele godzin dziennie rozmawiał z
dziećmi, sprawdzał ich wiadomości, robił dyktand i uczył piosenek ludowych, a najbiedniejszym
udzielał pomocy materialnej. Z jego inicjatywy rozpoczęto w Kuźnicy Grabowskiej
wstępne prace organizacyjne związane z budową szkoły podstawowej o wyższym
stopniu zorganizowania i Domu Ludowego. Prace te przerwała II wojna światowa.
Profesor Marian Falski do ostatnich dni
swojego długiego życia interesował się wszystkimi problemami wsi Kuźnica
Grabowska i jej mieszkańców. W listach kierowanych do działaczy społecznych tej
miejscowości cieszył się z dużych osiągnięć wsi w dziedzinie oświaty, kultury i
zdrowia. Pouczał także, w jaki sposób należy prowadzić te starania i prace.
W dniach 2-3
września 2005 w Szkole Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej została zorganizowana
konferencja naukowa poświęcona Marianowi Falskiego. Plonem konferencji były
wygłoszone referaty, opublikowane później w ¾ numerze Roty. Na tym terenie
aktywnie działa stowarzyszenie "Ruch
Samorządowy im. Prof. Mariana Falskiego
w Kuźnicy Grabowskiej", a także Muzeum Oświaty imieniem Mariana Falskiego.
Na 12 września 2010 stowarzyszenie i szkoła planują obchody 100-lecia wydania
elementarza.
*
Kuźnica Grabowska posiada tradycje
przemysłowe związane z szeroko rozumianym drukarstwem. Wieś na przełomie XVIII
i XIX wieku była ważnym ośrodkiem życia gospodarczego. Oprócz hut żelaza
działała tutaj uruchomiona po III rozbiorze papiernia. Jej właścicielami do
1823 rokiem byli Radziwiłłowie. Jakość produktu nie była co prawda zbyt wysoka
(gruby, bibulasty i szary papier czerpany)
ale wszystko wskazuje że to na nim drukowano „Dziennik Departamentu
Kaliskiego”.
Bibliografia:
E. Dubis- Trzeciak, Pobyt prof. Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej (w)
Ostrzeszowska Kronika Regionalna, Rocznik
IV-V (2004-2005)
J. Chodakowska, Elementarz Mariana Falskiego (w) Rota 3/4, Warszawa 2005
M. Falski, Z okruchów wspomnień,
Bydgoszcz 2007
W.
Łopata, Powstanie Związku Nauczycielstwa Polskiego na Ziemi Ostrzeszowskiej (w)
Czas Ostrzeszowski 2005 Rok XII Nr 33 (545)
Rocznik historii prasy polskiej, Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk,
2004
Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, Instytut Historii Kultury Materialnej
(Polska Akademia Nauk), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965
Zdjęcia:
1. Marian Falski, Mieczysław Oxner, Irena Falska, Karol Oxner – na tle spichlerza w Kuźnicy Grabowskiej
(archiwum p. Anny Olszewskiej – koniec lat 20-tych XX wieku)
2. Jedna z izb Muzeum Oświaty imieniem Mariana Falskiego
3. Tablica upamiętniająca pobyt Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej
