Kto był kim w Czajkowie i Kuźnicy Grabowskiej w 1935 roku

Na zdjęciu przedwojenny budynek straży pożarnej w Czajkowie

Właściciele majątku ziemskiego Kuźnica Grabowska

Miejscowość względnie nazwa majątku: Dominium Kuźnica Grabowska, poczta Kraszewice tel. Kraszewice 5

Właściciel: Oxner Seweryn, Michał Heller

Obszar w ha około: 2865 w tym
gruntów ornych, łąk i pastwisk : 180, lasów: 2392, ogrodów:25, Wód: 212

Większe przedsiębiorstwa przemysłowe w gminie

Gm. Kuźnica Grabowska: Gospodarstwo Rybne, Tartak- sukc. Oxnera Karola i Lubżynskiego

Gmina

Kuźnica Grabowska z siedzibą w Czajkowie

Wójt – Just Wilhelm, Sekretarz – Maliszewski

Poczta – Kraszewice Telefon – Kraszewice 4, 7734 mieszkańców, 9483 ha ziemi 

Duchowieństwo w  parafii rzymsko-katolickiej

Czajków - dek. Wieruszowski – ks. proboszcz Jan Smaga

Nauczyciele szkół powszechnych w gminie Kuźnica Grabowska z siedzibą w Czajkowie.

Czajków- Nowak Stanisław

Kuźnica Grabowska - Wiankowski Aleksander, Górecki Antoni

Mielcuchy - Łuczak Franciszek, Gadowski Władysław

Muchy - Suma Stanisław

Salamony - Mrówkowa Paraskowja

Lista opiekunów społecznych

Gmina Kuźnica Grabowska – Zdych Antoni, Kliński Antoni, Sowborski Władysław

Związek Nauczycielstwa - ognisko w w gminie

Kuźnica Grabowska (Górecki Kazimierz, Pawelec Piotr, Nalepa Leon)

Związek Zawodowy Pracowników Samorządu Terytorialnego – oddział w Wieluniu
vice-prezes Hedrysiak Bolesław – Czajków

Ochotnicze Straże Pożarne

Czajków gm. Kuźnica Grabowska: prezes – ks. Smaga Jan, sekretarz – Kwieciński Józef, skarbnik -  Zdych Antoni, naczelnik – Duś Piotr

Kuźnica Grabowska: prezes – Ilski Antoni, sekretarz – Górecki Antoni, skarbnik- Kamienny Józef, naczelnik – Szczygieł Antoni

Klon: prezes – Pacyk, sekretarz – Kowalczykówna

Mielcuchy: prezes – Major Stanisław, sekretarz – Gadomski Władysław, skarbnik – Jakubowska Jadwiga, naczelnik – Łuczak Franciszek

Liga Obrony Powietrznej Państwa – koło miejscowe

Czajków: ks. Smaga J., Maliszewski A., Zielnica R., Sibiński St.

Towarzystwo popierania budowy publicznych szkół powszechnych koła w w gminie

Czajków: prezes – brak inf.), sekretarz – Zielnica Ryszard, skarbik -  Zimny Józef

Głuszyna koło 64: prezes – Nowak Michał, sekretarz – Adamus Jan, Adamus Stanisław

Jelenie koło 65: prezes – Gugla Władysław, sekretarz – Przybył Marceli, skarbnik – Grzegorek Stanisław

Klon koło 66: prezes -Wróbel Stanisław, sekretarz – Szul Mieczysław, Kluń Włodzimierz

Kuźnica Grabowska koło 67: prezes – Ilski Antoni, sekretarz: Górecki Antoni, skarbnik – Jany Tomasz

Mielcuchy koło 68: prezes - Kliński A., sekretarz – Jakubowska Jadwiga,  skarbnik – Łuczak Fr.

Muchy koło 69: prezes – Kasperski Walenty, sekretarz – Sumowa Janina, skarbnik – Łuszczak Ignacy

Salamony koło 70: prezes – Kurzawa Józef, sekretarz – Mrówkowa Paraskiewja., skarbnik – Wysota Franciszek

Oddziały Związku Strzeleckiego w gminie

Czajków gm. Kuźnica Grabowska: prezes – Just Wilhelm, vice prezes – Górecki Antoni, sekretarz - Kwieciński Józef, skarbnik – Maliszewski Antoni, Ref. Wych. Ob. – Zielnica Ryszard

Stowarzyszenia Polskiej Młodzieży Męskiej w gminie

Czajków gm. Kuźnica Grabowska: prezes – Wysota Szczepan, sekretarz- Korzański Józef, skarbnik –Ilski Leon, naczelnik – Gałka Antoni

Stowarzyszenia Polskiej Młodzieży Żeńskiej w gminie

Czajków gm. Kuźnica Grabowska: prezes – Przybyłówna Rozalia, sekretarz- Wysotówna Maria skarbnik –Wysotówna Cecylia, naczelnik – Dusiówna Maria

Akcja Katolicka

Liga Katolicka Czajków gm. Kuźnica Grabowska: prezes - Czajka Szczepan, sekretarz – Stefan Bilski, skarbnik (brak inf.) , patron- ks. Smaga Jan

Powiatowy Komitet Pomocy Ofiarom Powodzi

Gminny Komitet - Kuźnica Grabowska

Heller Michał –ziemianin, Just Wilhelm –wójt gminy, Maliszewski Antoni –sekretarz gminy, Nowak Stanisław –kierownik szkoły, Oxner Seweryn – ziemianin, Ks. Smaga Jan –proboszcz parafii, Śniegula Stanisław – rolnik, Wysota Jan –kupiec, Zdych Antoni – rolnik.

Wydział wykonawczy:

Przewodniczący: Just Wilhelm, z-ca: (brak informacji)

członkowie: Heler Michał, Seweryn Oxner, Śmigula Stanisław, ks. Smaga Jan, Wysota Jan, Zdych Antoni

Sekretariat: sekretarz - Maliszewski Antoni, skarbnik – Nowak Stanisław,

Adres biura: Zarząd Gminny, gm. Kuźnica Grabowska w Czajkowie, Telefon Kraszewice nr 4,

Komisja rewizyjna: (brak informacji)

Większe przedsiębiorstwa przemysłowe w gminie

Gm. Kuźnica Grabowska: Gospodarstwo Rybne, Tartak- sukc. Oxnera Karola i Lubżynskiego

Wykaz świąt parafialnych: Czajków na św. Stanisława 8 maja

Źródło:Wilczyński Władysław, Informator wieluński, data powstania dokumentu: 1935, adres wydawniczy: Wieluń : [s.n.], 1935 (Wieluń : J. Jędrzejewski)

Ciekawostka

Wg relacji p. Antoniego Klimka gminę z Kuźnicy Grabowskiej do Czajkowa przeprowadził wójt Józef Salamon przy asyście wojska. Chodziło o pozbycie się wpływów dziedzica Kuźnicy Grabowskiej Karola Oxnera na gminę. W późniejszym okresie dziedzic KG wprowadził jednak na stanowisko wójta  p. Justa nie mogąc się pogodzić z utratą wpływu na funkcjonowanie gminy.

Wójt Just początkowo mieszkał z sekretarzem Kwiecińskim w domu kupionym od p. Gonery. Jednak po jakimś czasie Karol Oxner postawił wójtowi Justowi dom w Czajkowie.

Relacje spisał p. Marian Jangas (2020)

Stanisław Jeziorny - Prawdziwe Kraszewice

Stanisław   Jeziorny             

                                                                                                                                                                                                                                              P r a w d z i w e    K r a s z e w i c e

Takie stwierdzenie usłyszałem od kogoś kto mieszka w Kraszewicach – Centrum. Zainspirowało mnie to do krótkiego opisu dziejów Kraszewic. Wg obecnych kryteriów - prawdziwe Kraszewice są tam gdzie działa oświetlenie uliczne przez całą noc. W historii było jednak inaczej.. Powołując się na autorytet naszego rodaka - historyka , pana profesora Jerzego Nalepy wieś Kraszewice istniała już w czasach króla Kazimierza Wielkiego. 

Pierwsza wzmianka o Kraszewicach pochodzi z 1431 roku - Villa regia Crassowicze tj. Wieś królewska Kraszewice. [ Słownik historyczno – geograficzny Ryszarda Rosina (MS -4-S 564) Metricularum Regni Poloniale Summaria] . Wiadomym jest , że wieś – szczególnie w średniowieczu nie powstawała tak „ z dnia na dzień ‘’. 
Musiała już istnieć przed 1431 rokiem i jest możliwe , że „pamiętała ’’ czasy króla Kazimierza Wielkiego jak twierdzi nasz historyk. Przedtem tzn. w 1423 roku król Władysław Jagiełło nadał przywilej budowania kuźnicy /huty/ na terytorium Kraszewic (dzisiejsza Kuźnica Grabowska). Jest jeszcze kilka istotnych dat dotyczących Kraszewic takich jak:
- 1474 rok – zapis Janowi Zarembie, kasztelanowi sieradzkiemu przez króla Kazimierza Jagielończyka 100 grzywien na Kraszewice w dystrykcie kaliskim , w parafii Giżyce.(MS-1-1235).
– 1528 rok – nadanie przez króla Zygmunta Starego przywileju na sołectwo /sołtysostwo/ w Kraszewicach dla 8 kmieci /sołtysów/ zatwierdzając w ich posiadanie 2 łany ziemi , młyn ,trzeciego denara i inne.(MK 43, 359-260) . Słownik historyczno – geograficzny Ziemi Wieluńskiej Ryszarda Rosina.
- W tym samym dokumencie R. Rosina wspomniany jest przywilej na drugie sołectwo w 1569 roku dla 10 sołtysów z 2 łanami ziemi /KSK 187/.
- Lustracja dóbr królewskich z 1659- 65 str.117 informuje / Należy domniemać, że we wsi Kraszewice były dwa sołectwa. Z jednego roku 1641 pochodzą dwa dokumenty ; jeden z 15.III.1641 roku w którym król nadaje sołectwo Stefanowi Paprockiemu – pisarzowi królewskiemu (MK , 186, k 299 299v), oraz drugi z 27.VII.1641 roku potwierdzający prawa do sołectwa Mateuszowi Kaczorowi, Aleksemu Łozka, Janowi Wawrek, Marcinowi Baś, Wojciechowi Jaszkowi , Janowi Szymanowskiemu i Witowi Kaczorkowi. (MK , 185, k 375-375v). Wzmianki o Kraszewicach pochodzą również z 1537 i 1555 roku.(Metricularum Regni Poloniale Summaria Pars I-V , Warszawa 1905 – 1961). 
- 1546 rok - król Zygmunt Stary na prośbę Alberta Roztogi odnowił przywilej na kuźnicę z 1423 roku. / R. Rosin - słownik hist.geogr. ziemi wieluńskiej /. - Pod koniec XVI wieku
( wg niektórych danych w 1541 roku) zbudowano w Kraszewicach mały drewniany kościół . Zatrudniono księdza wyposażając go w ziemię i inne należności. Kościół wybudowano przy pomocy kuźnika - Wojciecha Roztogi. Nazwa Kraszewice dotyczyła całego terenu obecnych parafii Kraszewice i Czajków. Później – w 1523 roku wyodrębniony został Czajków. Opisywany obszar porastały puszcze i był słabo zaludniony.
- ok. 1564 roku - pierwsza lustracja dóbr królewskich - podaje , że w Kraszewicach jest 20 osiadłych kmieci i 10 sołtysowskich. Razem było więc 30 kmieci. Jeżeli przyjąć , że rodzina składała się średnio z 6 osób /kmiecie + dzieci + służba/ to liczba ludności mogła wynosić 30 x 6 = 180 osób.
- Rok 1564 - jest to rok włączenia Kraszewic do starostwa grabowskiego. Jednak w czasie lustracji z tego roku część danin kmiecie z Kraszewic oddawali „po staremu’’ - czyli do zamku w w Kaliszu. 

Jaki z tego wniosek ?. Otóż ziemie Kraszewic przed 1564 rokiem nie należały do Ziemi Wieluńskiej , a do Ziemi Kaliskiej. Walki króla Jagiełły z Władysławem Opolczykiem nie dotyczyły naszych ziem. Zauważyć trzeba , że do starostwa grabowskiego ziemie Kraszewic zostały włączone po ponad 100 latach istnienia starostwa (1460 r a 1564 rok).
- W roku 1654 nastąpił koniec „samodzielnej’’ parafii Kraszewice , a nadanie jej uprawnień „wikariatu wieczystego” parafii Giżyce. W rzeczywistości wikariat gospodarzył się jak oddzielna parafia.
- 15.VII.1754 rok - ustanowienie wójtostwa w Kraszewicach. Wójtostwo otrzymał Konstanty Wężyk – podstoli wieluński. Wójtostwo to trwało zaledwie 19 lat , do 1773 roku.
– 1773 rok – przejęcie całych dóbr Kraszewic przez nowego starostę grabowskiego – księcia Michała Radziwiłła. Formalnie właścicielem ziem Kraszewic był nadal król polski .
- Rok 1787 - budowa drugiego z kolei kościoła drewnianego w Kraszewicach.
- 1790 rok - wybudowano pierwszą szkołę w Kraszewicach wg informacji księdza Antoniego Wrońskiego.
- Rok 1792 - oczynszowanie chłopów w Kraszewicach po trzyletnich protestach chłopskich.
- 1793 rok - Kraszewice , wraz z całym starostwem grabowskim znalazły się w państwie pruskim.
- 1797 rok - król pruski - Fryderyk- Wilhelm II podarował całe starostwo grabowskie w tym również Kraszewice na własność Radziwiłłom . (Nota bene skoligowaconymi z królem Prus). Odtąd Kraszewice przestały być królewszczyzną , a stały się własnością prywatną Radziwiłłów a później ich spadkobierców .
- Lata 1807 – 1815 - przynależność do Księstwa Warszawskiego.
- Od 1816 roku Kraszewice weszły w skład marionetkowego Królestwa Polskiego należącego do Cesarstwa Rosyjskiego.
- Rok 1857 - scalenie gruntów kościelnych rozrzuconych po całych Kraszewicach w jedno miejsce wokół kościoła. Powstało w ten sposób tzw. Podduchowne. Ale o tym później.
- Rok 1864 - Uwłaszczenie chłopów w całym Królestwie Polskim w tym również w Kraszewicach. Dotąd chłopi byli tylko dzierżawcami własności dziedzica. We władaniu dziedzica pozostały nadal lasy i pastwiska z których w ograniczony sposób mogli korzystać chłopi w postaci tzw. Serwitutów.
- 1867 rok - pierwszy wójt z wyboru gminy Skrzynki w Kraszewicach - Franciszek Jaszczyński.
- 1867 rok - ustanowienie pełnej parafii Kraszewice z dwoma księżmi. - Początek XX wieku - likwidacja serwitutów i nadanie ich chłopom. Powstały więc prywatne działki lasów i rozdysponowane zostały pozostałe użytki z serwitutów - tak zwane przydziałki. W likwidacji serwitutów udział brali między innymi Leon Pikulski - miejscowy nauczyciel , Józef Kozłowski – miejscowy wójt oraz proboszcz parafii Kraszewice - ksiądz Piotr Gutman.
- lata 1914 – 1918 - okres I wojny światowej.
- Rok 1919 - wybudowanie remizy strażackiej z dużą salą widowiskową. Nie byłoby to godne uwagi gdyby nie fakt że był to ewenement na skalę powiatu wieluńskiego.
- 1927 rok - powstanie pierwszej w okolicy 7- letniej Szkoły Powszechnej w Kraszewicach.
- lata 1934 -38 - wybudowanie drogi utwardzonej (bruk) z Grabowa do Kraszewic.
- lata 1939 – 45 - okres II wojny światowej .
- Rok 1955 - zmiana nazwy gminy Skrzynki na gminę Kraszewice. Także zmiana przynależności powiatowej i wojewódzkiej. Kraszewice jako Gromadzka Rada Narodowa znalazła się w powiecie ostrzeszowskim i województwie poznańskim.
- lata 1973 – 83 - (11 lat) -utrata statusu gminnego i przynależność do Grabowa.
- 01.01.1984 roku - reaktywacja gminy Kraszewice - Rok 2002 - nadanie herbu gminie Kraszewice i ustanowienie nazw ulic w Kraszewicach A.

Wracając do przemian własności w Kraszewicach można z całą pewnością stwierdzić , że tu gdzie obecnie znajdują się nieruchomości pp. Idzikowskich , Zabiegałów , Gołdynów , aż do posesji p. Bilińskich było sołectwo ( sołtysostwo ) nadane przez króla w 1528 roku. Było tu również wójtostwo nadane w 1754 roku. Trwało ono do 1773 roku kiedy starostą grabowskim został książę Michał Radziwiłł. Książę bowiem otrzymał od króla (jeszcze polskiego) przywilej nie tylko na wójtostwo w Kraszewicach , ale wiele innych obiektów będących dotychczas trzymane oddzielnymi przywilejami. Nie odnaleziono lokalizacji drugiego sołtysostwa . Z przekazów ludzi starych wynika , że na terenie pierwszych zabudowań obecnego Osiedla Młodych znajdowały się budynki folwarczne w których mieszkali chłopi pracujący w folwarku. Mogą to być tereny obecnych gospodarstw pp. Plewińskich , Fersterów, Pietrasów (dawnych Przybyłów). Nie jest to jednak nigdzie potwierdzone historycznie. Pierwszy kościół z końca XVI wieku mógł być zlokalizowany w miejscu obecnego kościoła. Nie odnaleziono na razie dokumentów na ten temat. Ten drugi z 1787 roku wg mapy Wojszyckiego z 1857 roku położony był tu gdzie obecnie znajduje się parking przykościelny , naprzeciw szkoły. Grunty szkolne wraz z budynkiem były tu gdzie obecnie są budynki szkół oraz nieruchomości pp. Niemca , Tokarskiego i Karkoszki ( dawniej Kowalczyka). Do 1857 roku własności kościelne w Kraszewicach były rozrzucone w 35 działkach po całym probostwie. Największe z nich to działka wielkości 10 mórg 125 prętów przy końcu obecnej ulicy Kaliskiej przypuszczalnie na gruntach obecnych rolników – Kowalczyka i Jaszczyńskiego. Przylegające do granicy z dobrami giżyckimi. Dużą działkę stanowiła (9 mórg 225 prętów ) działka przy obecnej ulicy kwiatowej (Podrenta ) przy granicy z Rentą . Są to dzisiejsze działki pp. Kołodziejczyka , Cegiełki Waldemara oraz Golanowskich . Nad rzeką Łużycą była działka łąkowa o obszarze 11 mórg i 36 prętów. Teraz to może łąki pp. Jangasa i Cegiełki . W sumie przed scaleniem grunty probostwa wynosiły 72 morgi 60 prętów , natomiast po scaleniu 80 mórg i 150 prętów. Warte podkreślenia są cmentarze do 1857 roku. Jeden z nich „przy wygonie” miał 250 prętów , był na obecnie mniejszym cmentarzu tuż przy zabudowaniach mieszkającego tam później Ludwika Golanowskiego. Drugi - o obszarze 168 prętów był na obecnie dużym cmentarzu gdzie znajdują się pomniki Jana Kanty Wierzbickiego , księdza Wawrzyńca Malinowskiego i inne. W załączeniu do niniejszego artykułu przesyłam mapy zagospodarowania gruntów wykonane przez geodetę Wojszyckiego 1857 roku. Dla lepszej orientacji na mapę sprzed zamiany nałożyłem obrysy mapy po zamianie gruntów. Mapy załączone są wyciągiem z Akt Konsystorza Generalnego Kaliskiego które posiadam dzięki życzliwości pana Jerzego Krzywaźni. Pragnę zaznaczyć , że stan gruntów po zamianie pokrywa się z późniejszym przysiółkiem Kraszewic - Podduchowne. Własność probostwa na skomasowanych gruntach nie trwała zbyt długo. Oto 08.XI.1864 roku Car skonfiskował większość majątków kościelnych. Przy probostwie więc w Kraszewicach pozostały tylko grunty wokół kościoła (5,76 ha) oraz wikariatka z przyległymi placami. Od tego czasu rozpoczyna się historia „prawdziwych Kraszewic”. Ziemie byłego probostwa zostały podzielone , rozdane względnie sprzedane ludności spoza Kraszewic. Prawdziwe Kraszewice to nie było Podduchowne , ale wsie Podkuźnica, Piaski i Podrenta które w mapach określane były jako kolonia Kraszewice. Przeglądając spis ludności wykonanej przez księdza Antoniego Wrońskiego z 1790 i 1791 roku nie dopatrzymy się nazwisk przyszłych mieszkańców ulicy Strugały, Ciasnej , części Wieruszowskiej czy Wieluńskiej. Byli to więc przybysze. O tym gdzie kto mieszkał i jakie posiadał grunty opiszę w oddzielnym artykule. Wśród mieszkańców „prawdziwych Kraszewic” będzie sporo ludności narodowości żydowskiej.

Kraszewice dn. 08.05.2020 r.