Okres wakacyjny sprzyja obserwacji przyrody. Warto przyjrzeć się naszym skrzydlatym braciom.
Na terenie Czajkowa w dolinie rzeki Lużycy
znajdowały się niegdyś bagna porośnięte szuwarami i tatarakami,
w których gnieździło się dużo ptaków, a wśród nich czajki. Często stąd wysuwano
pomysł na etymologie nazwy miejscowości. Bardziej wiarygodne wydaje się wywodzenie
nazwy od nazwiska Czajka występującego na tym terenie jeszcze w II połowie XX
wieku. Tadeusz Wojciechowski (1838-1919) polski historyk, twierdził że końcówki
ów, in, yn, dodawane do nazw osób oznaczały własność tego, który miejscowość
posiadał. Na pytanie czyj w tej miejscowości grunt, ziemia, dom, - padała
odpowiedz: Czajków grunt, dom, ziemia, co oznaczało, że należy do rodu Czajków. W wieku
XVI w. pisano Czaykow a w XVIII w. także Czaykowo.
Kilkanaście lat temu czajki, te skrzydlate powróciły na nasze tereny. Jest to spowodowane tym, że łąki są zdecydowanie mniej nawożone i użytkowane. Czajka słusznie zatem znalazła się w herbie Czajkowa.
Bogaty i wielobarwny jest zbiór nazwisk polskich, utworzonych od nazw ptaków.
Przeglądając akta metrykalne
parafii Kraszewice z XIX wieku zwróciło moją uwagę liczne występowanie na tym terenie szeregu nazwisk o pochodzeniu „ptasim”: Jaskuła, Szczygieł, Ptak, Gil, Wróbel, Sikora,
Bąk, Dzięcioł, Jerzyk, Jastrząb, Żuraw i inne. W okolicy występują także nazwy osad np Dzięcioły, Żuraw.
Rzeka Łużyca (-2010)
Herb Czajkowa za Wikipedią
Szkice historyczne - Jerzy Krzywaźnia. Szkice z zakresu dziedzictwa kulturowego Czajkowa, Kuźnicy Grabowskiej, Kraszewic. Blog istnieje od 2011.
Strony
- Od autora
- Moje publikacje
- Artykuły historyczne i genealogiczne
- Moje artykuły na portalu dzieje.pl
- Artykuły w Ostrzeszowskiej Kulturze
- Projekty historyczne
- Nagrody i wyróżnienia
- Laureaci konkursów historycznych
- Dzieje Kuźnicy Grabowskiej
- 150. rocznica powstania styczniowego
- Zbrodnia Katyńska wpisana w historię Kuźnicy Grabowskiej
- 60 lat Drużyny Harcerskiej
- Pamięci autora „Elementarza”
- Pamięci Stanisława Sumy (1.09.2016)
- Rys historyczny parafii Kraszewice
- 150 lat parafii Kraszewice w obiektywie
- Krzyże i kapliczki przydrożne w parafii Kraszewice 1976
- Poczet proboszczów i wikariuszy parafii Kraszewice
- Dzieje Kraszewic
- 45. rocznica Nawiedzenia Matki Bożej w Kraszewicach (22.08.1979)
- Kuźnicka jubilatka im. Kardynała Karola Wojtyły
- Spuścizna kulturowa Leona Nalepy
- Lekcja Wolności - 2014
- Spis ludności Parafii Kraszewice w latach 1790 - 1791
- Zabytki naszego regionu
- Mieszkańcy naszego regionu na archiwalnej fotografii
- Cyfrowe Archiwum Dokumentacji Regionalnej
- Organizacje strzeleckie naszego regionu w II Rzeczpospolitej
- Nasz region (1935) w "Informatorze wieluńskim" - w...
- Baza polecanych linków i literatury
- Dzieje parafii Czajków
- Dzieje Czajkowa i okolic
- Poczet proboszczów i wikariuszy parafii Czajków
- Indeksacja metryk parafii Kraszewice 1808-1867
- Kraszewickie i giżyckie nagrobki z historią
- Kapliczki parafii Czajków 2010
- Etymologia nazwiska Krzywaźnia
- Szlacheccy przodkowie z okresu XVII- XIX wieku
- Czajków na stronach CDEW
- Galeria moich przodków
- Biogramy (wybrane)
- 100 lat parafii Czajków (1919-2019)
- Huta szkła w Jeziorkach
- Na powstańczym szlaku 1863 w Kuźnicy Grabowskiej
- Żródła do dziejów parafii Kraszewice
- Zródła do dziejów Kraszewic
- Odsłonięcie tablicy gen. Andersa
- Filmoteka i audioteka regionalna
- Wystawa godła polskiego
- 100 lat w służbie społeczeństwu
- Dawny Czajków i okolice
- Dzieje Rojowa
- Krypty rojowskiego kościoła
- Kapliczki parafii Kraszewice 2001-2010
- Opracowania p. Stanisława Jeziornego
- Wojenne losy rodziny Janasów
- Wirtualny przewodnik po zabytkach kościoła w Kraszewicach
- Pamiątki po bohaterach Monte Cassino
- Dwudziestolecie miedzywojenne
- Kraszewice na stronach CDEW
- Dawne Kraszewice
- Stare mapy regionu
- Kraszewice w przedwojennej prasie
- Męczennicy Dachau
- Genealogia na skróty
- W hołdzie żołnierzom wojny obronnej 1939
- Odsłonięcie pomnika w Kuźnicy Grabowskiej 2009
- Powojenna Kuźnica Grabowska w kolorze
- Przedwojenna Kuźnica Grabowska w kolorze
- Kuźnica Grabowska w przedwojennej prasie
- Jan Zabłocki - wójt kolonii Augustynów
- Uczniowski Klub Sportowy Łużyca (1995-2010)
- 105. rocznica Odzyskania Niepodległości - relacja fotograficzna
- Regionaliści naszych stron - mały słownik biograficzny
- Bibliografia historii Kuźnicy Grabowskiej
- Ostrzeszowska Kultura - kwartalnik regionalny
- 45. rocznica Nawiedzenia Matki Bożej w Czajkowie
- Publikacje na Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej
26 czerwca 2020
21 czerwca 2020
Jan Kanty Wierzbicki (1786-1828)- wójt i posesor Ostrowa Kaliskiego i Kuźnicy Grabowskiej
Najstarszą materialnym śladem dziedzictwa kulturowego
cmentarza w Kraszewicach jest żeliwna tablica upamiętniająca Jana Kantego
Wierzbickiego (26.10.1786 - 24.11.1828).
Tablica pochodzi z I połowy XIX w. Umieszczona była
zapewne na kaplicy, w której był pochowany. Być może tej w , której spoczywa
ks. Wawrzyniec Malinowski. Dzięki programom digitalizacji i indeksacji akt
metrykalnych z XIX wieku możemy dziś otworzyć losy naszego bohatera.
Jan Kanty Wierzbicki urodził się wg inskrypcji na
tablicy 26 października 1786 roku (wg aktu ślubu dwa lata później). Pochodził z
drobnej szlachty osiadłej w Praszce. Jego rodzice Marcin i Marianna ze Śląskich
mieszkali tam jeszcze w latach 20-tych XIX wieku. Ich syn Jan Kanty Wierzbicki w
1820 roku mieszkał w Ostrowie Kaliskim, gdzie pełnił urząd wójta wsi Ostrów
Kaliski z przyległościami.
6 lutego 1820 we wsi Ostrów zawarł związek małżeński z
20-letnia panną Marianną Ochanowską , córka Romana i Magdaleny Ochanowskich
posesorów wsi Ostrowa Kaliskiego z przyległościami. Matka panny młodej nie żyła
w dniu ślubu.
Szlacheccy
świadkowie zaślubionego Roman Kiełczyński Dziedzic Dóbr Dembna (30) i ks. Łukasz
Trafarski kustosz i surogat kaliski (50) i świadkowie zaślubionej oraz Jan
Oberfelt (30) świadek i Michał Moraczewski Exaktor (32) obaj z Kalisza
2 lutego 1821 w dworze ostrowskim przyszła
na świat ich pierwsza córka Teodora. Urodzenie poświadczyli dziadek Wielmożny
Imć Pan Roman Ochnowski Posesor Dóbr Ostrowa Kaliskiego i Szlachetny Imć Pan
Karol Forma Lesniczy Borów Ostrowa Kaliskiego z Pieczysk.
5 sierpnia tego roku w ostrowskim dworze
odbyło się ślub siostry Marianny
Wierzbickiej – 19-letniej Agaty Ochnowskiej. Wyszła za mąż za 31-letniego U. W.
Imć Pana Sylwestra Gaspara Szafrańskiego sekretarza Komisji Województwa
Kaliskiego Wydziału Skarbu Kaliskiego wdowca po Józefie ze Skalskich.
W dworze ostrowskim 19 marca 1823
Wierzbickim urodził się syn dwojga imion Jan Józef. Jan Kanty Wierzbicki
przejął już wtedy od teścia funkcje posesora dóbr Ostrowa Kaliskiego.
Zgłoszenie urodzenia odbyło się w obecności Urodzonego Dionizego Prądzyńskiego
ekonoma dworu ostrowskiego i Stanisława Wierzbickiego organisty kościoła giżyckiego.
Około 1825 roku Wierzbiccy obejmują w
dzierżawę dobra Kuźnicy Grabowskiej i będą nimi zarządzać co najmniej do lat 40
–tych.
Właścicielem dóbr starostwa grabowskiego po ks.
Michale Hieronimie Radziwille został na początku XIX w. Atanazy hr. Raczyński.
W latach 20-tych XIX wchodzącymi w skład starostwa dobrami Kuźnica Grabowska
zarządzał dzierżawca (posesor) Jan Kanty Wierzbicki. Dzierżawcy mieszkali w
dworze w Kuźnicy Grabowskiej i właśnie tam
Jan Kanty Wierzbicki zmarł według aktu zgonu 23 (wg
tablicy 24-tego) listopada 1828 roku w kuźnickim dworze. Świadkami zgonu byli
sołtys wsi Franciszek Graboski (46) i rolnik Szymon Kołaczek (60). Pogrzeb
odbył się 26 listopada 1828 i Jan Kanty został złożony do grobu na cmentarzu w Kraszewicach.
Po śmierci J. Wierzbickiego r. wdowa Marianna z Ochanowskich
Wierzbicka w 1839 należące do majątku hutę w Czajkowie i 2 huty w Kuźnicy
Grabowskiej wydzierżawiła Samuelowi Boruchowi Lindauowi, dzierżawcy 2 fabryk
żelaznych w Lipiu i Dankowie.
2 lutego 1841 córka Teodora wychodzi za mąż za pochodzącego również ze szlachty Romana Ostapowicza (24) syna Bazylego i Elżbiety z Kalisza. W 1843 roku pełnił on urząd „Obrońcy Prokuratoryi i Patrona Trybunału Miasta Gubernialnego Kalisza”. 6 kwietnia tego roku przychodzi w Kaliszu na świat syn państwa Ostapowiczów. Na chrzcie odbytym w Kraszewicach otrzymuje zapewne dla zachowania pamięci dziadka trzy imiona imiona: Jan Kanty, Tomasz, Hamilkar (?). Jego chrzestnymi byli Tomasz Wierzbicki Dzierzawcy dobr w Galewicach i Emilia z Oberfeldów Miśkiewiczowa.
2 lutego 1841 córka Teodora wychodzi za mąż za pochodzącego również ze szlachty Romana Ostapowicza (24) syna Bazylego i Elżbiety z Kalisza. W 1843 roku pełnił on urząd „Obrońcy Prokuratoryi i Patrona Trybunału Miasta Gubernialnego Kalisza”. 6 kwietnia tego roku przychodzi w Kaliszu na świat syn państwa Ostapowiczów. Na chrzcie odbytym w Kraszewicach otrzymuje zapewne dla zachowania pamięci dziadka trzy imiona imiona: Jan Kanty, Tomasz, Hamilkar (?). Jego chrzestnymi byli Tomasz Wierzbicki Dzierzawcy dobr w Galewicach i Emilia z Oberfeldów Miśkiewiczowa.
Akt małżeństwa - parafia katolicka Giżyce wpis 1 / 1820
Akt zgonu Jan Kantego Wierzbickiego - Z-160/1828 parafii Kraszewice
19 czerwca 2020
Okno na Wielkopolskę - Muzeum Oświaty w Kuźnicy Grabowskiej
Archiwalny materiał TVP Poznań 2007 (aktywny link pod zdjęciem)
13 czerwca 2020
110. rocznica Elementarza Falskiego – związki autora z naszym regionem
Dzisiaj (13 czerwca 2020) mój blog Szkice historyczne przekroczył 100
tysięcy odsłon. Chciałbym z tej okazji podziękować Wszystkim, którzy
udostępniali moje posty, lajkowali, czytali, pisali miłe komentarze i wiadomości priv oraz
wpisali się na listę obserwatorów. Szczególne podziękowania kieruje do Pulsu
Tygodnia za popularyzacje moich postów wśród swoich czytelników. Za wspieranie strony
swoimi materiałami składam podziękowania dla p. Magdaleny Jeziornej, p. Ewy
Szewczyk, p. Stanisława Jeziornego, p. Andrzeja Padewskiego, p. Michała Krzaka, p.
Mariana Jangasa i p. Artura Chowańskiego.
"Setna rocznica Elementarza Falskiego –
związki autora z Wielkopolską"
Mariana Falskiego (ur. 7.12.1881 - zm. 8.10.1974)
większość Polaków zna jako autora Elementarza,
z którego kilka pokoleń Polaków nauczyło się czytać i pisać. Falski w 1910 roku
opracował swój pierwszy elementarz Nauka czytania i pisania dla dzieci wydany
w Krakowie. Podręcznik różnił się nie tylko metodą, ale i szatą zewnętrzną. Po
raz pierwszy uczniowie otrzymali książeczkę o dużym formacie, w twardej okładce
ozdobioną wielokolorowymi, pięknymi ilustracjami w artystycznym wykonaniu, na
dobrym papierze. Dbałość o estetykę elementarza miała swoje założenie
wychowawcze. Dzieci miały elementarz polubić i chętnie się z niego uczyć.
Najważniejsza jednak różnica dotyczyła tego co tak świetnie większość z nas
pamięta; teksty o charakterze powiastkowym i obrazki wprowadzające nowe wyrazy,
nowe litery, po jednej lub dwie na stronicy.
Związki autora najsłynniejszego
polskiego elementarza do którego z sentymentem wracają starsze pokolenia z
Wielkopolską są mało znane. W maju 1910 odbył się w Zakopanem ślub Mariana Falskiego ze studentką matematyki, studiująca w
Zurychu Ireną Reginą Oxner. Rodzice Ireny osiedli podówczas w majątku Kuźnica
Grabowska *
( obecnie gmina Kraszewice, powiat ostrzeszowski). Małżonkowie już wspólnie opracowali „Pierwszą czytankę” będącą uzupełnieniem elementarza. Wydanie książki w 1912 sfinansowała matka Ireny, Leonilla Oxner.
( obecnie gmina Kraszewice, powiat ostrzeszowski). Małżonkowie już wspólnie opracowali „Pierwszą czytankę” będącą uzupełnieniem elementarza. Wydanie książki w 1912 sfinansowała matka Ireny, Leonilla Oxner.
W tym
samym roku Marian Falski był przejazdem w Poznaniu. Co może dziwić miasto nie
zrobiło na nim dobrego wrażenia. Jak wspominał po latach „po Poznaniu chodziłem jak po niemieckim mieście: ani na ulicach ani w
kawiarniach prawie nie słyszało się języka polskiego”.
Lepiej zapamiętał Kuźnicę Grabowską. Z majątkiem
rodziców żony zapoznał się bliżej w roku 1918, kiedy to trudne warunki
aprowizacji w Krakowie, gdzie Falski właśnie ukończył studia uniwersyteckie
zmusiły małżonków do wyjazdu na wieś. „ Pamiętam
wyjazd pociągiem z Krakowa późnym wieczorem do spalonego przez Niemców Kalisza.
Ze stacji, nieco oddalonej od śródmieścia, pojechaliśmy dorożką do hotelu. Przerażający
był niesamowity widok szkieletów wypalonych całkowicie domów w świetle pełni
księżyca i martwota ulic bez przechodniów, z odgłosami tylko końskich kopyt
dorożki. Nazajutrz pojechaliśmy wynajętymi końmi szosą aż do jej końca, gdzie
„u Berka” Leśmiana czekały na nas konie z Kuźnicy, którymi cichą już
piaszczystą drogą przez rozległe lasy dojechaliśmy wreszcie na miejsce.
Wygodnie urządzone pokoje w domu, nieoczekiwana obfitość wszelkiego jedzenia,
atmosfera ogólnego spokoju – wszystko to było
po Krakowie i Wiedniu oszałamiające. Pozostaliśmy tu dłużej, blisko cały
rok 1918. Porządkowałem moje materiały z dydaktyki doświadczalnej i organizacji
szkolnictwa. W niedziele prowadziłem pogadanki na aktualne tematy cieszące się
powodzeniem wśród okolicznej ludności.” Do majątku rodziców Ireny, Falscy
przyjeżdżali jeszcze niejednokrotnie. Marian Falski i zaprzyjaźniona z nim
Stefania Sempołowska byli inicjatorami zorganizowania Ogniska Związku
Nauczycielstwa Polskiego Publicznych Szkół Powszechnych, pierwszego na terenie
obecnego powiatu ostrzeszowskiego.
Żywa jest
pamięć tej postaci w regionie. W zachowanych wspomnieniach mieszkańcy wsi
Kuźnica Grabowska zachowali profesora jako człowieka bezpośredniego,
interesującego się wszystkimi sprawami dotyczącymi tutejszego środowiska,
człowieka wielkiej pracy, wielkiej pogody ducha i niespotykanej skromności.
Falski bywając w Kuźnicy Grabowskiej, przez wiele godzin dziennie rozmawiał z
dziećmi, sprawdzał ich wiadomości, robił dyktand i uczył piosenek ludowych, a najbiedniejszym
udzielał pomocy materialnej. Z jego inicjatywy rozpoczęto w Kuźnicy Grabowskiej
wstępne prace organizacyjne związane z budową szkoły podstawowej o wyższym
stopniu zorganizowania i Domu Ludowego. Prace te przerwała II wojna światowa.
Profesor Marian Falski do ostatnich dni
swojego długiego życia interesował się wszystkimi problemami wsi Kuźnica
Grabowska i jej mieszkańców. W listach kierowanych do działaczy społecznych tej
miejscowości cieszył się z dużych osiągnięć wsi w dziedzinie oświaty, kultury i
zdrowia. Pouczał także, w jaki sposób należy prowadzić te starania i prace.
W dniach 2-3
września 2005 w Szkole Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej została zorganizowana
konferencja naukowa poświęcona Marianowi Falskiego. Plonem konferencji były
wygłoszone referaty, opublikowane później w ¾ numerze Roty. Na tym terenie
aktywnie działa stowarzyszenie "Ruch
Samorządowy im. Prof. Mariana Falskiego
w Kuźnicy Grabowskiej", a także Muzeum Oświaty imieniem Mariana Falskiego.
Na 12 września 2010 stowarzyszenie i szkoła planują obchody 100-lecia wydania
elementarza.
*
Kuźnica Grabowska posiada tradycje
przemysłowe związane z szeroko rozumianym drukarstwem. Wieś na przełomie XVIII
i XIX wieku była ważnym ośrodkiem życia gospodarczego. Oprócz hut żelaza
działała tutaj uruchomiona po III rozbiorze papiernia. Jej właścicielami do
1823 rokiem byli Radziwiłłowie. Jakość produktu nie była co prawda zbyt wysoka
(gruby, bibulasty i szary papier czerpany)
ale wszystko wskazuje że to na nim drukowano „Dziennik Departamentu
Kaliskiego”.
Bibliografia:
E. Dubis- Trzeciak, Pobyt prof. Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej (w)
Ostrzeszowska Kronika Regionalna, Rocznik
IV-V (2004-2005)
J. Chodakowska, Elementarz Mariana Falskiego (w) Rota 3/4, Warszawa 2005
M. Falski, Z okruchów wspomnień, Bydgoszcz 2007
W. Łopata, Powstanie Związku Nauczycielstwa Polskiego na Ziemi Ostrzeszowskiej (w) Czas Ostrzeszowski 2005 Rok XII Nr 33 (545)
Rocznik historii prasy polskiej, Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, 2004
Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, Instytut Historii Kultury Materialnej (Polska Akademia Nauk), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965
J. Chodakowska, Elementarz Mariana Falskiego (w) Rota 3/4, Warszawa 2005
M. Falski, Z okruchów wspomnień, Bydgoszcz 2007
W. Łopata, Powstanie Związku Nauczycielstwa Polskiego na Ziemi Ostrzeszowskiej (w) Czas Ostrzeszowski 2005 Rok XII Nr 33 (545)
Rocznik historii prasy polskiej, Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, 2004
Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, Instytut Historii Kultury Materialnej (Polska Akademia Nauk), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965
Zdjęcia: 1. Marian Falski, Mieczysław Oxner, Irena Falska, Karol Oxner – na tle spichlerza w Kuźnicy Grabowskiej (archiwum p. Anny Olszewskiej – koniec lat 20-tych XX wieku)
2. Jedna z izb Muzeum Oświaty imieniem Mariana Falskiego
3. Tablica upamiętniająca pobyt Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej
Subskrybuj:
Posty (Atom)