139. rocznica urodzin Mariana Falskiego artykuł opublikowany (w setną rocznice ) w Przeglądzie Wielkopolskim nr 89 (3/2010)
"Setna rocznica Elementarza Falskiego – związki autora z Wielkopolską"
Mariana Falskiego (ur. 7.12.1881 - zm. 8.10.1974) większość Polaków zna jako autora Elementarza, z którego kilka pokoleń Polaków nauczyło się czytać i pisać. Falski w 1910 roku opracował swój pierwszy elementarz Nauka czytania i pisania dla dzieci wydany w Krakowie. Podręcznik różnił się nie tylko metodą, ale i szatą zewnętrzną. Po raz pierwszy uczniowie otrzymali książeczkę o dużym formacie, w twardej okładce ozdobioną wielokolorowymi, pięknymi ilustracjami w artystycznym wykonaniu, na dobrym papierze. Dbałość o estetykę elementarza miała swoje założenie wychowawcze. Dzieci miały elementarz polubić i chętnie się z niego uczyć. Najważniejsza jednak różnica dotyczyła tego co tak świetnie większość z nas pamięta; teksty o charakterze powiastkowym i obrazki wprowadzające nowe wyrazy, nowe litery, po jednej lub dwie na stronicy.
Związki autora najsłynniejszego polskiego elementarza do którego z sentymentem wracają starsze pokolenia z Wielkopolską są mało znane. W maju 1910 odbył się w Zakopanem ślub Mariana Falskiego ze studentką matematyki, studiująca w Zurychu Ireną Reginą Oxner. Rodzice Ireny osiedli podówczas w majątku Kuźnica Grabowska *
( obecnie gmina Kraszewice, powiat ostrzeszowski). Małżonkowie już wspólnie opracowali „Pierwszą czytankę” będącą uzupełnieniem elementarza. Wydanie książki w 1912 sfinansowała matka Ireny, Leonilla Oxner.
W tym samym roku Marian Falski był przejazdem w Poznaniu. Co może dziwić miasto nie zrobiło na nim dobrego wrażenia. Jak wspominał po latach „po Poznaniu chodziłem jak po niemieckim mieście: ani na ulicach ani w kawiarniach prawie nie słyszało się języka polskiego”.
Lepiej zapamiętał Kuźnicę Grabowską. Z majątkiem rodziców żony zapoznał się bliżej w roku 1918, kiedy to trudne warunki aprowizacji w Krakowie, gdzie Falski właśnie ukończył studia uniwersyteckie zmusiły małżonków do wyjazdu na wieś. „ Pamiętam wyjazd pociągiem z Krakowa późnym wieczorem do spalonego przez Niemców Kalisza. Ze stacji, nieco oddalonej od śródmieścia, pojechaliśmy dorożką do hotelu. Przerażający był niesamowity widok szkieletów wypalonych całkowicie domów w świetle pełni księżyca i martwota ulic bez przechodniów, z odgłosami tylko końskich kopyt dorożki. Nazajutrz pojechaliśmy wynajętymi końmi szosą aż do jej końca, gdzie „u Berka” Leśmiana czekały na nas konie z Kuźnicy, którymi cichą już piaszczystą drogą przez rozległe lasy dojechaliśmy wreszcie na miejsce. Wygodnie urządzone pokoje w domu, nieoczekiwana obfitość wszelkiego jedzenia, atmosfera ogólnego spokoju – wszystko to było po Krakowie i Wiedniu oszałamiające. Pozostaliśmy tu dłużej, blisko cały rok 1918. Porządkowałem moje materiały z dydaktyki doświadczalnej i organizacji szkolnictwa. W niedziele prowadziłem pogadanki na aktualne tematy cieszące się powodzeniem wśród okolicznej ludności.” Do majątku rodziców Ireny, Falscy przyjeżdżali jeszcze niejednokrotnie. Marian Falski i zaprzyjaźniona z nim Stefania Sempołowska byli inicjatorami zorganizowania Ogniska Związku Nauczycielstwa Polskiego Publicznych Szkół Powszechnych, pierwszego na terenie obecnego powiatu ostrzeszowskiego.
Żywa jest pamięć tej postaci w regionie. W zachowanych wspomnieniach mieszkańcy wsi Kuźnica Grabowska zachowali profesora jako człowieka bezpośredniego, interesującego się wszystkimi sprawami dotyczącymi tutejszego środowiska, człowieka wielkiej pracy, wielkiej pogody ducha i niespotykanej skromności. Falski bywając w Kuźnicy Grabowskiej, przez wiele godzin dziennie rozmawiał z dziećmi, sprawdzał ich wiadomości, robił dyktand i uczył piosenek ludowych, a najbiedniejszym udzielał pomocy materialnej. Z jego inicjatywy rozpoczęto w Kuźnicy Grabowskiej wstępne prace organizacyjne związane z budową szkoły podstawowej o wyższym stopniu zorganizowania i Domu Ludowego. Prace te przerwała II wojna światowa.
Profesor Marian Falski do ostatnich dni swojego długiego życia interesował się wszystkimi problemami wsi Kuźnica Grabowska i jej mieszkańców. W listach kierowanych do działaczy społecznych tej miejscowości cieszył się z dużych osiągnięć wsi w dziedzinie oświaty, kultury i zdrowia. Pouczał także, w jaki sposób należy prowadzić te starania i prace.
W dniach 2-3 września 2005 w Szkole Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej została zorganizowana konferencja naukowa poświęcona Marianowi Falskiego. Plonem konferencji były wygłoszone referaty, opublikowane później w ¾ numerze Roty. Na tym terenie aktywnie działa stowarzyszenie "Ruch Samorządowy im. Prof. Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej", a także Muzeum Oświaty imieniem Mariana Falskiego. Na 12 września 2010 stowarzyszenie i szkoła planują obchody 100-lecia wydania elementarza.
* Kuźnica Grabowska posiada tradycje przemysłowe związane z szeroko rozumianym drukarstwem. Wieś na przełomie XVIII i XIX wieku była ważnym ośrodkiem życia gospodarczego. Oprócz hut żelaza działała tutaj uruchomiona po III rozbiorze papiernia. Jej właścicielami do 1823 rokiem byli Radziwiłłowie. Jakość produktu nie była co prawda zbyt wysoka (gruby, bibulasty i szary papier czerpany) ale wszystko wskazuje że to na nim drukowano „Dziennik Departamentu Kaliskiego”.
Bibliografia:
E. Dubis- Trzeciak, Pobyt prof. Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej (w) Ostrzeszowska Kronika Regionalna, Rocznik IV-V (2004-2005)
J. Chodakowska, Elementarz Mariana Falskiego (w) Rota 3/4, Warszawa 2005
M. Falski, Z okruchów wspomnień, Bydgoszcz 2007
W. Łopata, Powstanie Związku Nauczycielstwa Polskiego na Ziemi Ostrzeszowskiej (w) Czas Ostrzeszowski 2005 Rok XII Nr 33 (545)
Rocznik historii prasy polskiej, Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, 2004
Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, Instytut Historii Kultury Materialnej (Polska Akademia Nauk), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965
Zdjęcia:
1. Marian Falski, Mieczysław Oxner, Irena Falska, Karol Oxner – na tle spichlerza w Kuźnicy Grabowskiej
(archiwum p. Anny Olszewskiej – koniec lat 20-tych XX wieku)
2. Jedna z izb Muzeum Oświaty imieniem Mariana Falskiego
3. Tablica upamiętniająca pobyt Mariana Falskiego w Kuźnicy Grabowskiej
Marian Falski i jego wpływ na dzieje Kuźnicy Grabowskiej
Dzisiaj dworek Oxnerów pełni funkcje jedynego w regionie muzeum, którego patronem jest autor słynnego elementarza z 1910 r., używanego niemal przez cały XX wiek. Falski był zięciem Karola Oxnera – przedwojennego właściciela Kuźnicy i szwagrem ostatniego dziedzica tego majątku, polował w okolicznych lasach. Muzeum ma siedzibę w budynku należącym kiedyś do Oxnerów.
Dawny park Oxnerów
Marian Falski jest znany przede wszystkim jako autor Elementarza, ale w pamięci społecznej pozostała także jego książka pt. „Środowisko społeczne młodzieży, a jej wykształcenie”, którą opublikowano w 1937 r. Profesor dowodził w niej, że nie uzdolnienia i charakter dziecka determinują jego szanse, lecz pozycja społeczna i klasowa ojca.
Muzeum im. prof. Marianna Falskiego (sala muzealna )
W 130. rocznicę urodzin autora elementarza, wybitnego i cenionego pedagoga prof. Mariana Falskiego uczciły dzieci i mieszkańcy Kuźnicy Grabowskiej.
Tablica upamiętniająca prof. Mariana Falskiego
Profesor bywał i tworzył w tej miejscowości, dziś jest patronem miejscowego muzeum. Dzieci złożyły kwiaty i zapaliły znicze pod tablicą upamiętniającą pobyty Falskiego w Kuźnicy.
W naszej szkole czytano fragmenty elementarza. W kuźnickim Muzeum Oświaty można oglądać elementarze wydane w 1910 do 1983 roku. W zbiorach jest m.in. Toruński.
Elementarz Polski z 1910 r. Zgromadzono także przedwojenne przybory szkolne, świadectwa, zeszyty, lektury, harcerskie mundurki, odznaki, czapki i zdjęcia. Są przedwojenne kałamarze, zdjęcia, dzienniki lekcyjne, oryginalne ławki, globusy, atlasy i setki pomocy szkolnych.
Sale muzealne
Składanie kwiatów pod tablicą Falskiego -7.12.2011
Tekst powstał na podstawie fragmentów archiwalnej pracy konkursowej wykonanej przez uczniów Szkoły Podstawowej w Kuźnicy Grabowskiej w ramach VI edycji konkursu „ Na wspólnej ziemi”- Historia i Kultura Żydów Polskich”
Autorzy pracy: Kamil Gołdyn ,Daria Piaskowska, Małgorzata Klońska , Paulina Bednarek
Praca została przygotowana pod opieką nauczycieli: Małgorzaty Gołdyn i Jerzego Krzywaźni
Kuźnica Grabowska: grudzień 2011 – marzec 2012
