Strony

30 września 2025

Czajków – wieś, która budowała razem (1964)

W latach 60. niewielki Czajków w powiecie ostrzeszowskim nie miał kolei ani większych zakładów pracy. A jednak mieszkańcy, wspólnie ze spółdzielnią, stworzyli szkołę, pawilon handlowy, remizę i boisko. To opowieść o tym, jak społeczna praca i determinacja potrafią zmienić oblicze wsi.



Dobra robota!
Spółdzielnia motorem przemian


Jakie jest podstawowe kryterium oceny pracy gminnych spółdzielni? Na ogół wysokość uzyskiwanego dochodu. Mamy więc w kraju szereg spółdzielni – „milionerek”. Nie brak ich w Poznańskiem. A przecież poza tym w warunkach ustroju socjalistycznego owe – częstokroć stanowiące przedmiot łatwych żartów – spółdzielnie gminne, mają do spełnienia niemałe społeczne funkcje.

Chcemy dzisiaj opowiedzieć o naszych wrażeniach z dalekiego zakątka województwa; o odwiedzinach w Czajkowie, powiat Ostrzeszów.

Czajków jest siedzibą gromady, która do roku 1955 wchodziła w skład powiatu wieluńskiego. Nie ma tu linii kolejowej, dociera tylko PKS, a jedynym zakładem pracy pozostaje właśnie GS ze swymi agendami. Ale i majątek spółdzielni nie był godzien zapotrzebowania, bowiem niedawno temu brakowało nawet magazynu. Z początkiem 1962 roku tut. GS pokolejno rozpoczął budowę fundamentów (co więcej, ze swej inicjatywy).

Wartość prac, wykonanych we własnym zakresie się­gnęła 20 000 zł, jednak nie sam czynnik materialny jest tu godzien podkreślenia. Nie­mniej ważne jest to, że gdyby nie wkład społecznej pracy załogi GS i aktywu spółdziel­czego, budowany obiekt nie stanąłby pod dachem w wy­mienionym terminie.

Nie był przy tym ów maga­zyn budynkiem, wznoszonym ze względów ambicjonalnych, że niby Czajków go nie ma, a mają go pobliskie Krasze­wice. Chodziło po prostu o zabezpieczenie interesów oko­licznych rolników. Aby nie niszczały nawozy sztuczne, słabo dawniej zabezpieczane przed wpływami atmosferycz­nymi, by można było chemicz­ne środki, służące ochronie roślin, przechowywać w na­leżytych warunkach, by usprawnić obsługę klientów. Duża część dziś lżejszej i twa­rzej sprzedaży mogła było przenieść do nowych pomie­szczeń przy magazynie.

„Owoce społecznej roboty zachęciły mieszkańców Czajkowa do aktywnego współdziałania przy budowie nowej szkoły podstawowej, która otwarła swe podwoje jesienią ubiegłego roku. Aż 300.000 złotych zebrali czajkowianie w drodze sprzedaży wypalonej przez siebie cegły (z uwagi na jej nie najwyższą jakość cegła tego typu nie nadaje się do wznoszenia większych budynków).

Obecnie rozbudzona inicjatywa społeczna czajkowian szuka nowego ujścia. Planuje się na ten rok, przy współdziałaniu znów Gminnej Spółdzielni, podjęcie budowy żartobliwie tu zwanego „Belwederu”. Ma to być budynek, w którym pomieszczenie (lepsze od dotychczasowego) znajdą biura Gromadzkiej Rady i posterunku MO (do tej pory milicjanci urzędują w Kraszewicach).

Warto także podkreślić dobre tradycje czajkowskiej GS jako wychowawczyni wyrobionych społecznie ludzi.

Oto dwaj jej pracownicy — Czesław Jeziorek oraz Bronisław Powolny, zostali przewodniczącymi gromadzkich rad narodowych w Czajkowie i Kuźnicy Grabowskiej. Z pewnością główną w tym zasługą całego społeczeństwa i całego spółdzielczego kolektywu, jednak i starania samego prezesa GS Tadeusza Grabowskiego nie sposób pominąć.

Można sądzić, że ambitne zamierzenia, dotyczące tego roku, zostaną przez czajkowian dotrzymane. Można też się spodziewać, że na nich nie poprzestaną, bo choć w Czajkowie zrobiono już bardzo wiele, czego dowodem choćby wygląd osiedla — na szkołę, czy magazyn — nie kończą się możliwości poprawiania warunków życia miejscowych obywateli. Być może przyjdzie kolej na wodociąg. Dobry nawyk społecznego współdziałania, zaszczepiony przez spółdzielnię, niechaj się rozwija.

S. O.

Głos Wielkopolski. 1964.01.10 R.20 nr8


 

20 września 2025

Ks. Mieczysław Sadowski (1849-1931)

Ks. Mieczysław Julian Mateusz Sadowski urodził się 12 lutego 1849 roku w Miedzianowie (Wielkie Księstwo Poznańskie) jako syn Antoniego Sadowskiego, dziedzica wsi, oraz Wirginy ze Skórzewskich. Jego rodzice zawarli związek małżeński rok wcześniej, w 1848 roku, w miejscowości Szczury, w tamtejszej parafii. Rodzina Sadowskich doczekała się czworga dzieci: Mieczysława, Eleonory (ur. 08 listopada 1850 w Mikulicach parafia Dobra), Heleny (ur. 12 października 1865 w Ostrówku) oraz Bolesława Przemysława. Chrzest przyjął 22 lutego 1849 roku w parafii Nowe Miasto nad Wartą, w miejscowości Kolnice, co potwierdza zapis w księdze parafialnej w języku łacińskim.

W 1884 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Swoją posługę rozpoczął w 1891 roku w parafii św. Michała Archanioła w Królikowie, gdzie w 1911 roku powierzono mu obowiązki administratora. Od 1919 roku był proboszczem parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Giżycach, a w 1924 roku, po przejściu na emeryturę, został uhonorowany godnością kanonika honorowego kapituły kolegiackiej Najświętszej Marii Panny w Kaliszu.

Losy rodziny sprawiły, że po śmierci sióstr – Heleny w 25 marca 1917 roku oraz Eleonory, dziedziczki Giżyc, w dniu 10 kwietnia 1919 roku – to właśnie ks. Mieczysław odziedziczył rodzinny majątek. Zrezygnował wówczas z obowiązków duszpasterskich w Królikowie i osiadł w dworze w Giżycach. Znany był jako człowiek głęboko religijny, pozostawił po sobie liczne modlitewniki. Dnia 28 listopada 1928 roku całość dóbr, zapisanych w Księdze Majątkowej Giżyc pod numerem 10, przekazał notarialnie Eleonorze Józefinie Sokolewicz, której matka wywodziła się z rodu Sadowskich. Majątek wyceniono wówczas na 30 tysięcy złotych.

Nie ograniczał się jednak tylko do pracy duszpasterskiej i zarządzania majątkiem. Angażował się w życie społeczne wsi, obejmując funkcję przewodniczącego Ochotniczej Straży Ogniowej w Giżycach. Prasa z 1924 roku odnotowała, że dzięki jego staraniom jednostka wyróżniała się na tle regionu doskonałym zarządem, nowym sprzętem, umundurowaniem oraz wysokim poziomem organizacyjnym. Współcześni wspominali go jako „wielkiego działacza społecznego, pomimo podeszłego wieku zawsze wesołego i dzielnego”, który nieustannie troszczył się o potrzeby biedniejszych mieszkańców.

Ks. Mieczysław Sadowski zmarł 9 lutego 1931 roku w Giżycach. Prawdopodobnie spoczął na cmentarzu w Królikowie. Po sobie pozostawił nie tylko pamięć o działalności duszpasterskiej i społecznej, lecz także cenne katalogi dokumentujące wszystkie kościoły i parafie diecezji włocławsko-kaliskiej. Jego nazwisko figuruje w Elenchusach diecezjalnych z lat 1896, 1912 i 1925.

Źródła:

Księgi metrykalne parafii Nowe Miasto nad Wartą w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, (www.genealodzy.pl)

Elenchus cleri saecularis et regularis dioecesis Wladislaviensis seu Calissiensis, wyd. 1896, 1912, 1925.

„Straż Ogniowa Ochotnicza w Giżycach”, Gazeta Świąteczna, R. 44, nr 2274, 31 sierpnia 1924, s. 5–6.

„Zmarli Księża 1900-2020”, 900 lat Diecezji Włocławskiej — Z dziejów… (strona „Jubileusz 900”) — informacja o śmierci ks. Mieczysława Sadowskiego 9 II 1931 r.



11 września 2025

Ks. Emilian hr. Dąmbski - proboszcz giżycki w latach (1888-1894)

Ks. Emilian hr. Dąmbskiproboszcz giżycki w latach (1888-po 1895)

Ks. Emilian Witold hr. Dąmbski (1836–po 1895) – proboszcz i budowniczy kościołów, wywodzący się ze znanego rodu Dąmbskich z Lubrańca. Urodził się 23 grudnia 1836 roku, święcenia kapłańskie przyjął w 1862 r. w diecezji włocławskiej.

W latach 1880–1882, pełniąc posługę w Byczynie, wybudował w stylu neogotyckim kościół pw. św. Jadwigi Śląskiej – fundując go częściowo z własnych środków, a także dzięki zapisowi Dominika Jaxy Kwiatkowskiego oraz ofiarności parafian. Następnie był proboszczem w parafii św. Hieronima w Raciążku (1883–1885) i w Sompolnie (1885–1888).

W latach 1888–1894 pełnił funkcję proboszcza w Giżycach, gdzie prowadził ożywioną działalność duszpasterską. W 1894 r. objął parafię pw. św. Stanisława BM i św. Mikołaja B. w Malanowie, gdzie w 1895 r. pełnił obowiązki administratora.

Żródła:

Emilian HRABIA Dąbski - Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku

Pracowali w naszej parafii

Parafie - Diecezja

10 września 2025

Ks. Tadeusz Stawowski (1865-1923)

Ks. Tadeusz Stawowski (1865-1923)

Urodził się 22 stycznia 1865 r. w Wiktorowie, w parafii Biała, jako syn Adolfa i Heleny z Sadowskich. W 1889 r. przyjął święcenia kapłańskie.  W latach 1905-1906 lub 1902-1906 posługiwał w Zduńskiej Woli, gdzie sprawił do kościoła nowe wielkie organy. W 1910 w  Pięczniewie dokonał dokończenia budowy kościoła. W 1914 obchodził 25-lecie kapłaństwa jako proboszcz z Mstowa. W Giżycach prawdopodobnie posługiwał przed rokiem 1923,  gdzie zmarł 3 grudnia 1923 r. 


W pamiętniku  Jadwigi z Gorczyckich Tyblewskiej pod datą 31 maja 1924. znaduje się wpis Syn ukochany mojej ciotki ksiądz kanonik Tadeusz Stawowski zmarł na raka. W Giżycach pochowany, był zawsze prawym człowiekiem i najprzykładniejszym księdzem.


Żródła:

Kościół WNMP :: Zduńska Wola - W słowach i w obrazach...

Stulecie_Miasta_Zdunskiej_Woli_1825_1925a.pdf

NDIGCZAS103309_1910_006.pdf

pamiętnik | PIEKARSCY – ich przodkowie, krewni i powinowaci | Strona 2

NDIGCZAS103309_1914_004.pdf

900 lat Diecezji Włocławskiej - Zmarli księża 1900-2020

Ks. Lucjan Jaxa (Jaksa) (1852-1921) - administrator parafii Giżyce

 Ks. Lucjan Jaxa (Jaksa)

Urodzony 7 stycznia 1852 r. Lucjan Jaksa, pochodzący z miejscowości Bytoń, został kandydatem do klasztoru jasnogórskiego paulinów w Częstochowie. 8 sierpnia 1881 r. wstąpił do nowicjatu, gdzie otrzymał imię Filip.

Święcenia kapłańskie przyjął w 1885 r. Posługiwał duszpastersko w diecezji, m.in. w parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Giżycach, gdzie od 1902 r. pracował, a w 1911 r. pełnił funkcję administratora. Zmarł 12 września 1921 r. w Giżycach. Miejsce pochówku pozostaje nieznane.

Wymieniany jest jako powstaniec wielkopolski.

Zródła:

Lucjan Jaxa - Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku

Ks. Bronisław Czaplicki, Troska biskupów kujawsko-kaliskich o Jasną Górę w okresie po powstaniu styczniowym (1864-1914), Katowice

Agata Walczak-Niewiadomska – Łódź¹*„Gazeta Kaliska” jako źródło informacji osobowej na temat duchowieństwa Kalisza i regionu w latach 1893–1897 (przyczynek do badań biograficznych
duchowieństwa diecezji kujawsko-kaliskiej)

900 lat Diecezji Włocławskiej - Zmarli księża 1900-2020

Jarocin: Gala Niepodległości | Serwis Samorządowy PAP

9 września 2025

Ks. Jan Grochowina (1933-1990) - proboszcz giżycki (1977-1990)

Ks. Jan Grochowina urodził się 31 sierpnia 1933 roku w Brześciu Kujawskim (pow. włocławski) jako syn Kazimierza i Stanisławy z domu Wasiak. Po odbyciu studiów teologicznych przyjął święcenia kapłańskie (1959) i podjął posługę duszpasterską.

Tytuł pracy dyplom. WSD Włocławek brzmiał Podział administracyjny diecezji kujawsko-kaliskiej w początkowej fazie jej istnienia 1818-1864. mps w ADWł).

W latach 1971 -1974 posługiwał jako wikariusz w parafii Iwanowice. Od 1977 został proboszczem parafii Przemienienia Pańskiego w Giżycach, gdzie pełnił posługę aż do śmierci.


Zmarł 19 października 1990 roku w Giżycach i został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym. W pamięci wiernych zapisał się jako gorliwy duszpasterz, który prowadził parafię w trudnym okresie społecznych i gospodarczych przemian lat powojennych oraz w czasach PRL-u.


Żródła: 

Ks. Władysław Ulatowski (1893-1980) - proboszcz giżycki w latach 1932-1935

Ks. Władysław Ulatowski urodził się 5 lutego 1893 roku w Zagórowie (pow słupecki, woj. wielkopolskie), jako syn Ignacego i Wandy ze Stasińskich. 


akt urodzenia Władysława Ulatowskiego

Święcenia kapłańskie przyjął 29 sierpnia 1915 roku i od tego czasu z oddaniem pełnił posługę kapłańską w diecezji włocławskiej (w Lądku, Liskowie, Strzałkowie, Złoczewie, Opatówku i na Dobrzecu). 

W Giżycach pełnił posługę w latach 1933-35. Tak wspominała go  Eleonora karbowska, s. M. Adela od Jezusa i Maryi: Proboszczem w Giżycach był wówczas ks. Władysław Ulatowski, gorliwie zajmujący się młodzieżą. Zorganizował Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży Żeńskiej, urządzał rekolekcje zamknięte w Kaliszu, angażował młodzież w pracę parafialną.



I Komunia Święta 1933

W 1920 posługiwał w parafii w Lądku. Od 1924 roku pełnił obowiązki katechety w parafii pw. Wszystkich Świętych w Liskowie, a także pisał do Liskowianina. Od 1938 roku był proboszczem i dziekanem dekanatu złoczewskiego w powiecie sieradzkim (woj. łódzkie). W latach 1950–1957 posługiwał w kaliskiej kolegiacie, gdzie w 1964 roku otrzymał godność kanonika, rezydując już wówczas w Lubrańcu. Jednym z etapów jego duszpasterskiej pracy były również lata 1957–1963, kiedy sprawował urząd proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Lubrańcu, gdzie pozostał także po zakończeniu probostwa i spędził ostatnie lata swojego życia. 

Ks. dr. Zdzisław Julian Kaczorowski (Łabowicz)

 Ks. dr. Zdzisław Julian (Julisz) Kaczorowski (Łabowicz)


ur. 17 marca 1909, Lwów – zm. 28 marca 1958, Giżyce

Ks. Zdzisław Julian Kaczorowski, pierwotnie noszący nazwisko Łabowicz, urodził się 17 marca 1909 roku we Lwowie jako syn Stefana  i Heleny Czarniewskiej  

Był kapłanem związanym z archidiecezją lwowską. Ks. Julian Kaczorowski, mgr teologii – wyświęcony został na kapłana 26 czerwca 1932 we Lwowie. 


Pierwszą parafią był  Kałusz (dekanat Dolina, województwo stanisławowskie) na której posługiwał jako wikariusz, którego pensję wypłacała diecezja, a nie parafia 


Od 1934 r. pracował duszpastersko w parafii Zimna Wola (dekanat Gródek Jagielloński), należącej do Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego. W 1937 r. pełnił tam funkcję katechety. Parafia Zimna Wola znajdowała się w systemie libera collatio, co oznaczało, że proboszcza na tę placówkę prezentował i mianował bezpośrednio arcybiskup lwowski, bez udziału patronów świeckich czy kapituły.




Od 1937 pracował jako wikariusz i katecheta w parafii Kapyczyńce ( dekanat Czortków , województwo tarnopolskie)


Po zakończeniu działań wojennych ks. Kaczorowski przybył do parafii Giżyce w kwietniu 1945 r., o czym świadczy zapis w księdze meldunkowej tamtejszej parafii.

W 1952 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskał stopień doktora teologii na podstawie rozprawy pt. Stan religijno-moralny powiatu kaliskiego w latach 1939–1949, napisanej pod kierunkiem prof. Władysława Wichera. Promocja doktorska odbyła się 24 czerwca 1952 r..


Pełnił funkcję proboszcza parafii Giżyce k. Grabowa nad Prosną, gdzie prowadził duszpasterstwo aż do śmierci.

Zmarł 28 marca 1958 roku w Giżycach. Początkowo spoczął na tamtejszym cmentarzu, później jego szczątki przeniesiono na cmentarz Tyniecki w Kaliszu, gdzie nagrobek figuruje pod pierwotnym nazwiskiem Łabowicz.


fot. za Zdzisław Kaczorowski - Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku




Tablica nagrobka na cmentarzu w Kaliszu


nagrobek na 
cmentarzu w Kaliszu


Zródła:

  • Schematismus Universi Saecularis et Regularis Cleri Archi Diaeceseos Metropol. Leopol. Rit. Lat. (1933), s. 44 i 97
  • Schematismus Universi Saecularis et Regularis Cleri Archidioeceseos Metropol. Leopol. Rit. Lat., 1937. s. 63 i 126
  • Schematismus Universi Saecularis et Regularis Cleri Archidioeceseos Metropol. Leopol. Rit. Lat., 1938. s. 52 i 124
  • Stanisław Piech, Doktorzy teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1945-1954, Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 5/1, 177-209 1998 na stronie 187
Podsumowanie:

Kaczorowski Zdzisław Julian (Juliusz), właśc. Łabowicz (1909–1958), ksiądz katolicki, doktor teologii, proboszcz parafii Giżyce.

Ur. 17 III 1909 we Lwowie, syn Stefana i Heleny z Czarniewskich. Święcenia kapłańskie przyjął 26 VI 1932 we Lwowie. Wikariusz w Kałuszu (diecezja lwowska), od 1934 r. pracował duszpastersko w Zimnej Woli (dekanat Gródek Jagielloński), gdzie w 1937 r. pełnił obowiązki katechety. W tym samym roku objął funkcję wikariusza i katechety w parafii Kapyczyńce (dekanat Czortków, woj. tarnopolskie). Po II wojnie światowej, w IV 1945 r., objął parafię Giżyce k. Grabowa n. Prosną. Stopień doktora teologii uzyskał na UJ w 1952 na podstawie rozprawy Stan religijno-moralny powiatu kaliskiego w latach 1939–1949 (promotor W. Wicher).

Zmarł 28 III 1958 w Giżycach; pochowany najpierw na miejscowym cmentarzu, następnie przeniesiony na cmentarz Tyniecki w Kaliszu, gdzie nagrobek figuruje pod pierwotnym nazwiskiem Łabowicz.

Źródła: Schematismus Universi Saecularis et Regularis Cleri Archidioeceseos Metropol. Leopol. Rit. Lat. (1933, 1937); S. Piech, Doktorzy teologii UJ w latach 1945–1954, „Saeculum Christianum” 5/1 (1998), s. 187.

Ks. Aleksander Żurawski (1864-1932) - proboszcz giżycki (1924-1932)

 Ks. Aleksander Żurawski


Ks. Aleksander Żurawski – ur. 16 kwietnia 1864 r. w Wierzbnie (pow. Węgrów, woj mazowieckie)    jako syn Marcina i Zofi Kotusiewicz. 


Akt urodzenia Aleksandra Żurawskiego

Święcenia kapłańskie przyjął w 1892 r. 

Obowiązki wikariusza pełnił w Kraszewicach i Brześciu Kujawskim. Funkcję administratora sprawował w 7 parafiach: Kowale Pańskie, Spycimierz, Klęczkow Mały, Cienin, Broniszew, Wilczyn i Niewiesz. Przez pewien czas rezydował w parafii Skulsk. W latach 1918–1924 był proboszczem w Wójcinie, gdzie dokończył budowę kościoła. 

Źródło:www.wojcin.pl

Następnie przeszedł na probostwo do Giżyc, gdzie został zamordowany na plebanii podczas napadu rabunkowego 6 kwietnia 1932 r. 

Żródło: Michał Widera. 2021. Dzieje Kościoła katolickiego w powiecie wieluńskim (1918–1939). Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 814. 

Tam też został pochowany. 


tablica nagrobna na cmentarzu w Giżycach


Więcej o jego śmierci: Szkice historyczne - Jerzy Krzywaźnia: Zbrodnia w Giżycach 1932

Szkice historyczne - Jerzy Krzywaźnia: Zabójca giżyckiego księdza schwytany w stodole (1932)

8 września 2025

Leon Lewek (1909-1939) z Mielcuch - ofiara niemieckiej egzekucji w Wieluniu

Leon Lewek urodził się 11 października 1909 roku w Mielcuchach, w rodzinie Franciszka Lewka (ur. 1903) i Katarzyny z domu Bolek (ur. 1879). Pochodził z licznej rodziny, w której było wielu braci i sióstr. Starsze rodzeństwo Lewka to Eleonora (1897–1903), Józef (1899), Marianna (1901–1903), Franciszek (1903), Antoni (1905–1909), Antonina (1907–1980) i Józefa (1908–1908). Leon był siódmym dzieckiem rodziny. Po nim przyszło jeszcze młodsze rodzeństwo: Andrzej (1910–1985), Władysław (1913), Stanisław (1914–1939), Katarzyna (1915–1976), Jan (1916) i Stanisława (1920–1920).

Leon Lewek zajmował się rolnictwem i mieszkał w Mielcuchach, gdzie prowadził życie typowe dla mieszkańców wsi w Wielkopolsce. W czasie okupacji niemieckiej znalazł się na liście Polaków ściganych przez władze niemieckie – został wpisany do „Sonderfahndungsbuch Polen”, specjalnej księgi osób przeznaczonych do represji, wydanej w 1939 roku w Berlinie przez Reichskriminalpolizeiamt. Z tego powodu był zmuszony ukrywać się przed niemieckimi władzami bezpieczeństwa.

Mimo prób uniknięcia represji, został aresztowany przez żandarmów i osadzony w więzieniu w Wieluniu do dyspozycji policji bezpieczeństwa. 16 listopada 1939 roku Niemcy rozstrzelali Leona Lewka wraz z grupą 17 Polaków na cmentarzu żydowskim w Wieluniu. Egzekucja była wykonaniem wyroku sądu doraźnego policji bezpieczeństwa w Kaliszu pod dowództwem Sturmbannführera SS Gerharda Flescha.

Początkowo zwłoki zostały pochowane w miejscu zbrodni, a w 1945 roku dokonano ich ekshumacji i przeniesiono na cmentarz w Wieluniu do wspólnej mogiły. Leon Lewek pozostaje w pamięci jako jedna z ofiar niemieckiego terroru na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, a jego historia jest częścią losów wielkiej, rozgałęzionej rodziny Leweków.

Źródła:

  • Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, Dokumenty Delegatury Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Wieluniu 1981–1985, sygn. IPN Ld 14/147.

  • Sonderfahndungsbuch Polen”, Reichskriminalpolizeiamt, Berlin 1939.

Zygmunt Niedźwiecki (1921-1941) - ofiara niemieckich żandarmów z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej

 Zygmunt Niedźwiecki urodził się w 1921 roku i mieszkał we wsi Muchy. Był Polakiem.

W czasie okupacji niemieckiej stał się ofiarą represji. 26 listopada 1941 roku został zamordowany w Kraszewicach (pow. Grabów nad Prosną, woj. kaliskie). Żandarmi z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej zastrzelili w pobliskim lesie trzech Polaków – wśród nich znalazł się Zygmunt Niedźwiecki.

Jego zwłoki zostały pochowane na miejscowym cmentarzu. Egzekucja ta była jednym z wielu aktów terroru, jakie okupant niemiecki stosował wobec mieszkańców regionu.

Źródło: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo kaliskie, Warszawa 1984.

Piotr Śmiatacz (1899-1941) - ofiara niemieckich żandarmów z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej

Piotr Śmiatacz (w źródłach także Smiatacz) urodził się w 1899 roku w rodzinie Marcina Śmiatacza (ur. ok. 1855) i Franciszki z domu Kędzierskiej (ur. ok. 1862). Mieszkał w Giżycach Starych, w powiecie kaliskim.

4 lutego 1921 roku, w wieku 22 lat, zawarł ślub kościelny z Ewą Zadką w Giżycach (gmina Grabów nad Prosną, powiat ostrzeszowski, województwo wielkopolskie). Małżeństwo doczekało się syna Józefa Śmiatacza, urodzonego 24 grudnia 1921 roku w Giżycach, który zmarł 8 września 1979 roku w rodzinnej miejscowości.

W czasie II wojny światowej został przeznaczony do deportacji do niemieckiego obozu koncentracyjnego Dachau. W listopadzie 1941 roku wysłano go transportem do obozu, jednak podczas drogi podjął próbę ucieczki z pociągu. Zdołał wydostać się, lecz wkrótce został schwytany i zamordowany przez żandarmów niemieckich.

27 listopada 1941 roku w Kraszewicach (pow. Grabów nad Prosną, woj. kaliskie) żandarmi z posterunku w Kuźnicy Grabowskiej zastrzelili w pobliskim lesie trzech Polaków – wśród nich był Piotr Śmiatacz. Jego ciało pochowano na miejscowym cmentarzu.

Był jedną z wielu ofiar polityki terroru prowadzonej przez okupanta niemieckiego wobec polskiej ludności cywilnej.

Źródła:

  • Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo kaliskie, Warszawa 1984.

  • Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu, Kartoteka osób uznanych za zmarłe i zaginione, sygn. IPN Po 3/377/1, k. 95.

7 września 2025

Franciszek Berkowski (1902-1942) z Mielcuch - ofiara niemieckich żandarmów z Galewic

Franciszek Berkowski, syn Marianny Berkowskiej (ur. 1872), urodził się 23 września 1902 roku w Skrzynkach. 

24 października 1926 roku, w wieku 24 lat, zawarł ślub kościelny w Czajkowie (gmina Czajków, powiat ostrzeszowski, województwo wielkopolskie) z Antoniną Gołdyn (1887–1964) z Mielcuch .

Małżeństwo doczekało się jedynego syna, Adama Berkowskiego, urodzonego 28 maja 1929 roku w Mielcuchach. Niestety, dziecko zmarło tego samego dnia, 28 maja 1929 roku, również w Mielcuchach.

Antonina była wcześniej żoną Józefa Gołdyna (1870–1922). Z tego małżeństwa pochodziło liczne potomstwo, które stało się pasierbami Franciszka: Piotr Gołdyn (1907–1987), Eleonora (1909–1989), Marianna (ur. 1911), Helena (1914–2003), Józef (1918–1977) oraz Jan Gołdyn (1923–1994), a także wcześnie zmarłe dzieci: Anna (1915–1916) i Ewa (1915–1917).

Tragiczny los spotkał Franciszka podczas II wojny światowej. 10 sierpnia 1942 roku został zamordowany w Galewicach przez żandarmów niemieckich z tamtejszego posterunku. Spoczął na cmentarzu w Galewicach.

Jego śmierć była częścią fali represji, jakie niemieckie władze okupacyjne stosowały wobec polskiej ludności cywilnej. Pamięć o nim przetrwała zarówno w dokumentach archiwalnych, jak i w rodzinnej historii, w której pozostaje postacią łączącą linię Berkowskich z rozległą rodziną Gołdynów.

Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, Materiały dotyczące działalności Delegatury Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Wieluniu za lata 1977–1978, sygn. IPN Ld 14/145.

4 września 2025

Ks. Jan Jagiełło (1903–1977) – proboszcz giżycki, więzień niemieckiego KL Stutthof

 


Śp. ksiądz Jan Jagiełło urodził się 5 stycznia 1903 w Sułkowicach ( pow. łęczycki, woj. łódzkie) jako syn Józefa i Natalii z domu Błaszczyk


akt urodzenia Jana Jagiełły

Święcenia kapłańskie przyjął 22 czerwca 1930 roku, a następnie pełnił posługę duszpasterską jako proboszcz w parafii Ostrowite (pow. lipnowski, diecezja włocławska).

We wrześniu 1939 roku, niedługo po wybuchu II wojny światowej, został aresztowany 15 września w Ostrowitem i osadzony w Forcie VII w Toruniu. Po krótkim zwolnieniu w październiku 1939 roku ponownie trafił do więzień i aresztów: w Lipnie, ponownie w Toruniu (Fort VII) oraz w Malborku.
Na początku grudnia 1944 roku został deportowany do obozu koncentracyjnego Stutthof, gdzie otrzymał numer więźnia P 04325. Podczas ewakuacji więźniów obozu w kwietniu 1945 roku został przewieziony do Neustadt, gdzie 3 maja 1945 roku wyzwoliły go oddziały brytyjskie.



Po wojnie powrócił do pracy duszpasterskiej w diecezji włocławskiej. Od 7 XI 1946 do 4 II 1948 posługiwał jako proboszcz w parafii Chełmica Duża. W latach 1950-1954 był proboszczem w parafii pw. św Teresy od Dzieciątka Jezus w Stodołąch.
W latach (1957-1958) pełnił posługę proboszcza w parafii  pw. Św. Jadwigi Śląskiej w Byczynie.
Był inicjatorem budowy koscioła w Dębiczu oraz proboszczem parafii Giżyce. Zmarł 29 grudnia 1977 roku w wieku 75 lat i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Giżycach.


Tablice nagrobne

Kontekst historyczny: KL Stutthof

Obóz koncentracyjny Stutthof powstał we wrześniu 1939 roku jako miejsce internowania dla ludności polskiej z Pomorza i Wolnego Miasta Gdańska. Z czasem stał się jednym z największych i najbardziej brutalnych obozów niemieckich – więziono tam ponad 110 tysięcy osób z całej Europy, z czego ponad 65 tysięcy zginęło. Stutthof był symbolem eksterminacji polskiej inteligencji, duchowieństwa i osób działających w ruchu oporu.

Źródła:

Jan Plichta (1914–1941) z Głuszyny – więzień niemieckiego KL Mauthausen-Gusen

Jan Plichta urodził się 27 grudnia 1914 roku (według innych źródeł 27 listopada 1914) w Głuszynie (pow. Kalisz). Był synem Józefa Plichty i Katarzyny z domu Więcław. Wychowywał się w rodzinie o polskich korzeniach i wyznaniu rzymskokatolickim. Jako dorosły mieszkał w Zagórnej (pow. Kalisz) i pracował jako rzeźnik.

W lutym 1940 roku Jan został aresztowany przez żandarmerię niemiecką z posterunku w Brzezinach za próbę wstąpienia do wojska polskiego. Trafił najpierw do więzienia w Kaliszu, a następnie został przeniesiony do więzienia w Sieradzu.

16 stycznia 1941 roku przewieziono go do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, gdzie otrzymał numer więźnia 2262. Pobyt w obozie trwał kilka miesięcy. Według dokumentów Jan Plichta zmarł 7 września 1941 roku (inne źródła podają 12 sierpnia 1941 roku) w KL Mauthausen-Gusen.


GUSEN: granit i śmierć, pamięć i zapomnienie — Google Arts & Culture


KL Mauthausen-Gusen

Obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen, położony w Austrii, był jednym z najcięższych niemieckich obozów w czasie II wojny światowej. Założony w sierpniu 1938 roku, od początku pełnił funkcję miejsca „eksterminacji przez pracę”. Więźniowie, w tym liczni Polacy, zmuszani byli do katorżniczej pracy w kamieniołomach i fabrykach zbrojeniowych.
Śmiertelność była niezwykle wysoka – szacuje się, że z około 190 tysięcy więźniów, którzy przeszli przez Mauthausen i podobóz Gusen, ponad połowa nie przeżyła. Obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie 5 maja 1945 roku.


Źródła

  • Polski Czerwony Krzyż: PCK 4941 KL Mauthausen Gusen listy transportowe

  • Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej: IPN GK 131/6, IPN Ld 496/1, IPN Po 834/100-102

  • KZ-Gedenkstätte Mauthausen



3 września 2025

Z Czajkowa i Mielcuch do Buchenwaldu – tragiczne losy Antoniego Szczygła i Franciszka Bolka

Antoni Szczygieł i Franciszek Bolek to dwaj młodzi mężczyźni, którzy stali się ofiarami terroru niemieckiej okupacji. Jesienią 1939 roku trafili do obozu koncentracyjnego Buchenwald – jednego z najokrutniejszych miejsc kaźni III Rzeszy. W ciągu zaledwie kilku tygodni obaj zginęli, a ich nazwiska znalazły się na długiej liście ofiar wojny.

Antoni Szczygieł (1906–1939) 

Antoni Szczygieł urodził się 19 maja 1906 roku w Czajkowie (pow. wieluński). Był synem Idziego Szczygła (ur. 1874) i Józefy Cegiełki (ur. 1883). Miał dziewięcioro rodzeństwa: Mariannę (ur. 1902), Jana (ur. 1903), Józefę (ur. 1908), Pelagię (ur. 1909), Piotra (1912–2001), Idziego (ur. 1914), Szczepana (1916–2001) oraz Katarzynę (ur. 1918).

Po wybuchu II wojny światowej Antoni został aresztowany i przewieziony do obozu koncentracyjnego Buchenwald. Trafił tam 14 października 1939 roku (inne źródła podają 16 października) jako więzień polityczny, oznaczony numerem 9810.

Pobyt w obozie trwał niespełna dwa miesiące. 9 grudnia 1939 roku Antoni Szczygieł zmarł z powodu niewydolności serca. Zwłoki zostały skremowane 11 grudnia 1939 roku w krematorium w Weimarze.


Franciszek Bolek (1917–1939)

Franciszek Bolek urodził się 18 września 1917 roku w Mielcuchach (pow. wieluński). Był synem Szymona Bolka (1867–1938) i Marianny Gołdyn (1876–1945). Pochodził z licznej rodziny – miał starsze rodzeństwo: Władysława (1893–1894), Jakuba (1895–1898), Władysławę (1897–1952), Stanisława (ur. 1900), Stanisławę (1902–1903), Józefa (ur. 1904), Katarzynę (ur. 1906), Jakuba (1909–1976) i Emilię (1911–1999).

Został uwięziony w Buchenwaldzie 15 października 1939 roku. Nadano mu numer 8708. Zmarł w obozie 30 grudnia 1939 roku. Brak szczegółowych danych o przyczynach jego śmierci.



Brama wejściowa (Gate Building) – reprezentatywny widok wejścia do obozu, symbol terroru i kontroli

Buchenwald – jeden z największych obozów na terenie III Rzeszy

Obóz koncentracyjny Buchenwald powstał w lipcu 1937 roku niedaleko Weimaru w Turyngii. Był jednym z największych niemieckich obozów koncentracyjnych, przez który przeszło ponad 250 tysięcy więźniów różnych narodowości, w tym wielu Polaków, szczególnie represjonowanych w pierwszych miesiącach okupacji. W obozie panowały nieludzkie warunki – głód, choroby, niewolnicza praca i brutalne traktowanie więźniów przez SS. Szacuje się, że życie straciło tam około 56 tysięcy osób.

Historia Antoniego Szczygła jest jednym z wielu tragicznych losów mieszkańców ziemi wieluńskiej, którzy padli ofiarą niemieckiego terroru. Dzięki zachowanym dokumentom i świadectwom możliwe jest dziś przywrócenie pamięci o nim oraz o tysiącach innych więźniów Buchenwaldu.

Źródła: Oddziałowe Archiwum IPN w Łodzi (IPN Ld 1/151), baza ITS Arolsen, Gedenkstätte Buchenwald, Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Józef Baś (1905–1942) – ofiara niemieckiego obozu Stutthof z Kraszewic

Losy Józefa Basia to jedna z wielu tragicznych historii mieszkańców ziemi wieluńskiej podczas II wojny światowej. Urodzony w Kraszewicach, aresztowany przez Gestapo i osadzony w obozie koncentracyjnym Stutthof, zginął tam w sierpniu 1942 roku. Jego życie i śmierć są świadectwem dramatu tysięcy Polaków prześladowanych przez niemieckiego okupanta.

Józef Baś (w dokumentach występuje również jako Josef) przyszedł na świat 21 stycznia 1905 roku w Kraszewicach (według niektórych źródeł (błędnie) w Kraszkowicach, pow. Wieluń) jako syn Józefa i Antoniny Latuszek. Przed zatrzymaniem mieszkał w Maxtal, powiat Bydgoszcz. Został aresztowany przez Gestapo w Bydgoszczy i 17 grudnia 1939 roku trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof, gdzie otrzymał numer więźnia 8473. W obozie spędził ponad dwa i pół roku, odnotowano również jego pobyt w szpitalu obozowym od 29 lipca 1942 roku. Zginął w Stutthofie 3 sierpnia 1942 roku

Informacje o nim pochodzą z archiwów Muzeum Stutthof w Sztutowie oraz bazy danych ITS Arolsen.

Stutthof – miejsce kaźni tysięcy ofiar


Wejście do obozu Stutthof (tzw. „Death Gate”)

Obóz koncentracyjny Stutthof był pierwszym i najdłużej działającym niemieckim obozem koncentracyjnym na ziemiach polskich. Powstał 2 września 1939 roku na obrzeżach Wolnego Miasta Gdańska jako miejsce internowania polskiej inteligencji i działaczy społecznych z Pomorza. Wkrótce został rozbudowany i przekształcony w obóz koncentracyjny o rozbudowanej infrastrukturze terroru.

W Stutthofie osadzono ponad 110 tysięcy więźniów różnych narodowości, w tym Polaków, Żydów, Rosjan i obywateli wielu innych krajów okupowanej Europy. Szacuje się, że około 65 tysięcy osób straciło tam życie w wyniku głodu, chorób, niewolniczej pracy i egzekucji. Stutthof stał się symbolem brutalności okupanta i jednym z najważniejszych punktów niemieckiego systemu eksterminacji ludności na ziemiach polskich.

Historia Józefa Basa to tylko jedna z wielu dramatycznych kart historii tego miejsca. Jego los, podobnie jak los tysięcy innych więźniów, przypomina o cenie, jaką Polska zapłaciła za wolność.