Dzieje Czajkowa (1 ) -
Skąd się wzięła nazwa Czajków
Największą i najstarszą osadą w naszej okolicy były Kraszewice. Wieś była macierzą wszystkich pozostałych okolicznych wsi. Pod względem administracyjnym teren ten należał od najdawniejszych czasów do Ziemi (względnie Księstwa) Kaliskiej. Z czasem przeszedł do powiatu ostrzeszowskiego a wraz z nim od 1396 do Ziemi Wieluńskiej. Od tego czasu tereny dzisiejszego Czajkowa należały do starostwa niegrodowego grabowskiego i starostwa grodowego (pow.) ostrzeszowskiego. Nadrzędną jednostką nad powiatem ostrzeszowskim była autonomiczna Ziemia Wieluńska a ta formalnie wchodziła w skład woj. sieradzkiego.
Czajków leży nad
rzeką Łużycą (dawniej zwana Oleśnicą), która jest dopływem Prosny.
Dzieje Czajkowa (2) – 1565
Pierwszy szerszy
opis Czajkowa pochodzi z czasów panowania króla Zygmunta Augusta a konkretnie z
lustracji królewskiej z lat 1564-65 roku. Wśród mieszkańców Czajkowa wymienia 6
kmieci i karczmarza. Kmiecie pańszczyznę odrabiali na rzecz zamku grabowskiego
w wymiarze 2 dni w tygodniu a także oddawali daninę w postaci czterech „rączek
miodu” (jedna rączka to około 4 garnce). Karczmarz płacił zaś czynsz 1 fl. W
okolicznych lasach działali smolarze wyrabiający w ciągu roku zwykle 2 piece
smoły, od których płacili po 3 grosze za piec. Działało aż 5 młynów (4 w
lasach i jeden z tartakiem (piłą) pracującym na potrzeby zamkowe, plącący
3fl. 6 groszy. Ponadto młynarze odrabiali pańszczyznę z siekierą. Młyny
znajdowały się na strudze Masina.
Dzieje Czajkowa (3) –
1637
Z Kalisza wyrusza, uważana
za najstarszą w Polsce pielgrzymka piesza na Jasną Góre. Według
źródeł pisanych pątnicy mieli wyruszyć po raz pierwszy właśnie w 1637 roku
i pielgrzymują nieprzerwanie. Droga wiodła m.in.przez Czajków tzw. traktem
kaliskim. Początkowo pielgrzymi zmierzali na Jasną Górę we wrześniu na
uroczystość odpustową Narodzenia NMP – 8 września. Obecnie pielgrzymi udają się
na uroczystość Wniebowzięcia NMP - 15 sierpnia. Tradycyjnie odbywa się od 10 do
19 sierpnia i jest jedną z nielicznych pielgrzymek, w której pątnicy wracają
także pieszo.
Dzieje Czajkowa (3a) – 1652
2 VII 1652 król Jan Kazimierz przekazał Piotrowi Pawłowi Sławowreckiemu karczmę we wsi
" Czaykow" w starostwie grabowskim na dożywocie.
Dzieje Czajkowa (4) –
1661
We wsi, (jak piszą
lustratorzy królewscy) gdzie dawniej bywało 6 kmieci teraz jest tylko czterech
licząc z półrolnikami. Ci okazali lustratorom przywilej króla Władysława IV
potwierdzający przywilej króla Zygmunta III Wazy zachowujący mieszkańców wsi
Czajków przy ich gruntach, barciach i robociznach nadany w Krakowie 15
listopada 1639 roku. Lustracja z 1661 roku wymienia także nazwiska smolarzy:
Brzazgała (do dziś istnieje przysiółek o tej nazwie), Motys, Bara. Czwarta
smolarnia opustoszała. Posesorami nieczynnego wówczas młyna pilnego (tartaku) i
związanych z nim gruntów byli bracia Jan i Wojciech Omiecina posiadający
przywilej króla Jana Kazimierz z 20 kwietnia 1652. Płacili czynsz. Karczmarz
legitymował się przywilejami królów; Zygmunta Augusta, Zygmunta III i
Władysława IV w których nieżyjący już starosta grabowski Wacław Zaręba zezwolił
„pracowitemu” Marcinowi Wysocie na zbudowanie karczmy i warzenie piwa
wystawiony w Warszawie 24 czerwca 1638 roku. Wieś Kraszewice i Czajków z
pustkowianami miały utrzymywać żołnierza tzw. wybrańca. Niestety wiele pól
leżało odłogiem więc komisja lustracyjna nałożyła na starostę obowiązek
wydzielenia roli dla wybrańca i zwolnienie go z wszelkich podatków i robocizn a
poddanych do wybrania go spośród siebie.
Na terenie Czajkowa już w XVII a później w
XVIII w. silnie rozwinęło się osadnictwo pustkowi, co ma odbicie do dziś, w tym
że wieś składa się z kilku koloni rozrzuconych po terenie.
Dzieje Czajkowa (5)
(1736-37)
Lata 1736-37 to szczególnie trudny okres dla tych terenów.
Trzy zapiski kronikarskie dotyczące tego okresu obrazują grozę wielkiego głodu
w ziemi wieluńskiej. I tak „w r. 1736 i
1737 wielki głód panował w ziemi wieluńskiej, a psy i wilki pożerały ludzi”
Ks. Fabisz, Kronika powiatu ostrzeszowskiego.
„Tego roku (1737) mówi pewien zakonnik kaliski w swych zapiskach, „jak i
poprzedniego roku zima była bez zimy, rzadko przymrozek, ciągłe deszcze, wodę
musiano z piwnic wylewać. Dla chorób i głodu zbiegło się do Kalisza wielu
ludzi, skąd były niezliczone nadużycia, zbrodnie i występki: jedne matki topiły
swe dzieci, drogie porzucały je na drogach Mnogość wypadków po wsiach, że
ludzie ludzi z głodu pożerali." Chodyński,
Kronika kieszonkowa Kalisza.
Także ksiądz Lewandowski, Cysters z Wąchocka, przysłany na spowiednika do klasztoru ołobockiego, wspomina w tym czasie o głodzie w Ołoboku, Wielowsi i innych miejscach.
Także ksiądz Lewandowski, Cysters z Wąchocka, przysłany na spowiednika do klasztoru ołobockiego, wspomina w tym czasie o głodzie w Ołoboku, Wielowsi i innych miejscach.
Dzieje Czajkowa (6)
(1773)
Dokładniejsze
wiadomości o wsi Czajków mamy dopiero z 1773r. Pochodzą one ze sporządzonego
wówczas inwentarza starostwa grabowskiego. Wieś Czajków była zobowiązana
przekazywać do dworu grabowskiego “owsa osepowego na Św. Marcin wiertli 6,5
miary sieradzkiej". Młyn, tartak i gorzelnia działające na terenie
Czajkowa płaciły łącznie 34 złotych polskich czynszu. Do klucza kuźnickiego
należą wsie Kuźnica, Czajków, Głuszyna. Liczba mieszkańców Czajkowa wynosi w
tymże roku 237. W Kuźnicy był folwark do którego Czajków płaci
pańszczyznę. Ponadto „W tejże wsi Czajków przedtem dwór grabowski brał czynsz z
młyna i piły zł 23. Teraz odpadła ponieważ Mikołaj Taczanowski, chorąży
wieluński na rzeczy młyn i piłę z gruntami młynnymi i karczmami otrzymał osoby
przywilej. Pogłowie i liberne (daninę na wojsko) wszystkie pustkowia z Kuźnicą
i Głuszyną składają do wsi Czajków. Ławnik czajkowski wypłaca pogłównego na
jedną ratę zł polskich 114 gr 14 liberny na zł polskich 930; kwity do siebie
odbierają.”
Do tego dochodziła
jeszcze danina, tzw. meszne. Była to obowiązkowa danina oddawana w zbożu i
pieniądzach dla tego, który "odprawiał Mszę św.". Płacili je wszyscy
mieszkańcy z terenu parafii. Świadczenia te były często znakiem przynależności
do parafii. Mieszkańcy Czajkowa i pustkowii należeli do kościoła
kraszewickiego. Każdy gospodarz z kwarty roli dawał wiertel żyta i wiertel
owsa. Ponadto każdy gospodarz musiał odrabiać pańszczyznę na folwarku: półtora
dnia ręcznie i dzień bydłem w każdym tygodniu.
Majątek chłopski
przedstawiał się następująco:
Woły
Krowy Jałówki Konie
Świnie Owce Kozy
Pszczoły
Czajków
36
5
70
22 71
31
- 3
Pustkowia
64 75
82
29 116
90
1 35
W XVIII wieku w
całym starostwie grabowskim istniało 148 takich pustkowi.
Źródło:
Stanisław Karwowski, Grabów w dawnej ziemi wieluńskiej”, Poznań 1890
Daleko posunięte
było rozwarstwienie wsi w starostwie grabowskim i rozwinięte stosunki
czynszowych. Znaczna była ilość służących i komorników w wioskach. W roku 1773
w liczącym 109 mieszkańców Czajkowie było 13 służących i 14 komorników. W 1790
r. w tychże wioskach i w kolonii Salamony było 161 gospodarzy osiadłych na
kwartach, półkwartach i ćwierćkwartach gruntu, gospodarzy na ogrodach było 24,
a gospodarzy bez gruntu i ogrodu 14. Poza tym było 138 pustkowianów, 76
pustkowianów nie odrabiało pańszczyzny płacąc czynsze; czynszowało również 25
gospodarzy z kolonii Salomony, osadzonych na kwartach, półkwartach lub
ćwierćkwartach. Wszyscy gospodarze w tych wsiach posiadali własny zaprzęg.
Prowadzili oni znaczny handel z pobliskimi miasteczkami, z Kaliszem, Blaszkami
i Grabowem. Handlowani zbożem, bydłem, konopiami, płótnem, drzewem, miodem,
wełną itp.. Pańszczyzna i darmochy zostały około 1780 r. znacznie obniżone, tak
że Komisja Zjazdowa w 1787 r. przyznała dworowi prawo do zaciągania
„wolnych" najmów od chłopów za opłatą. Dworowi przyznano prawo żądania z
każdej kwarty łanu 6 dni „wolnego” najmu na rok, jeśli odrobiony będzie
czworgiem bydła i dwojgiem ludzi; 12 dni - jeśli parą bydła i jednym
człowiekiem; 24 dni - jeśli najęci zostaną pieszo. Odnosiło się to do chłopów
czynszujących. Jeśli chodzi o chłopów pozostałych przy pańszczyźnie, to dworowi
pozwolono pobierać tylko połowę wyżej opisanego najmu. Za najem dwór
zobowiązany był wypłacać następujące wynagrodzenie: za dzień pracy czworgiem
bydła i dwojgiem ludzi — jeden zł 18 gr. za dzień pracy parą bydła i jednym
człowiekiem - 24 gr. Zapłata za dzień pieszy zależała od rodzaju wykonywanej
pracy. Za dzień pracy z kosą, siekierą lub z piłą przy rzemieślniku budowlanym
- 24 gr.; z rydlem, motyką i siekierą do rudowania i pracy grabarskiej - 18
gr.; z siekierą do rąbania drzewa, z sierpem do żniwa, z cepami do młocki i z
piłą do rżnięcia drzewa na opał -15 gr.; do kopania w miejscach suchych i
otwartych, do naprawy dróg z siekierą lub rydlem, do ciosania desek lub kołów i
do wszelkiego grodzenia - l2 gr. do grabienia, do pełcia i innych lekkich prac
— 10 gr. Mimo obniżki powinności i przechodzenia na najem wyzysk chłopów wcale
się nie zmniejszył. Dwór obniżał zapłatę za przepracowane dni urzędnicy
starościńscy popędzali najętych do pracy, wyciskając ostatnie siły tak z ludzi
jak i z bydła. Ociągających się w pracy bito, przyprawiając niekiedy o śmierć.
Służbę przysyłaną przez chłopów do odrobienia pańszczyzny z dworu
starościńskiego odpędzano, domagając się odrabiania pańszczyzny przez gospodarzy.
Jeśli dodać do tego stałe spory o grunty, o pastwiska, spory z powodu osadzania
przez dwór na gruntach gromadzkich Niemców i luźnych ludzi, to nie brakowało
powodów do niezadowolenia miejscowej ludności starostwa. Toczyły się też
długotrwałe procesy w Referendarii Koronnej; dochodziło również do ekscesów.
Dzieje Czajkowa (7)
1774
Jak
podają Teki Dworaczka w 1774 roku Karczmę Wysocińską z gruntem Jarniatkowskim
we wsi Czajków oraz młyn po śmierci Marcina Wysoty Mikołaj Taczanowski chorąży
wieluński cedował ks. Michałowi Radziwiłłowi i jego żonie Helenie z
Przyździeckich.
Dzieje Czajkowa (8) 1783
W latach 1783—1784
w Grabowie zostaje wybudowany wielki piec hutniczy oraz cztery związane z nim
fryszerek (jedna z nich powstaje w Czajkowie). Wszystkie te zakłady powstały na
obszarze starostwa grabowskiego, należącego wówczas do Michała Hieronima Radziwiłła.
Wokół fryszerki rozrosła się wieś.
Nieopodal centrum
Czajkowa położone są malownicze stawy i przepływająca obok nich rzeka Łużyca.
Trudno dziś znaleźć materialne ślady a jeszcze ponad półtora wieku temu
działał tutaj prężny ośrodek hutniczy.
Fryszerka według
określenia encyklopedii Orgelbranda to zakład, w którym surówkę hutniczą
przerabia się w piecach podobnych do kowalskich na żelazo sztabowe; według
Lindego są to piece, w których żelazo surowe ,,przetwarzają i czyszczą".
Starosta
grabowski, Michał Hieronim Radziwiłł (1744-1831)
zainteresował się możliwościami zwiększenia dochodów ze starostwa, należącego
do Radziwiłłów od roku 1728. W końcu XVIII w. życie gospodarcze na terenie
starostwa grabowskiego było już bardzo ożywione. Źródła z roku 1790 wymieniają
że we wsiach Kraszewice, Głuszyna, Czajków i Kuźnica, należących do starostwa
znajdował się tartak, młyn o trzech kołach, młyn o dwóch kołach, 3 młyny po
jednym kole, browar, a przede wszystkim huta żelazna i 3 fryszerki. Poza tym
znajdowało się tam 8 karczm.
Dzieje Czajkowa (9)
1789
Ziemi dostarczały
poręby po borach wyciętych na węgiel do wytapiania żelaza. W tym roku na
terenie starostwa Grabowskiego powstała osada olędrów Radziwiłły (obecnie
okolica Salamon). Tak zapisali to w 1789 roku lustratorzy. „Kolonie nowe Radziwiłły czyli Holendry. Przed lat 6 pomierzono
na tych nowych mieszkańców do dobywania w wypaleniskach podłego gruntu włók
chełmińskich 14 w borach sosnowych. Tego w połowie już dobyli w drugiej
niedobyty. Mają wolność od zaczęcia swej pracy na lat 7. Gościniec Salamony do
starostwa należący wjezdny na trakcie sieradzki, dobrze oporządzony.
Pozyskiwane drewno
wykorzystywano zapewne jako węgiel drzewny dla potrzeb huty w Czajkowie. Kres
osadzie olęderskiej w dzisiejszych Salamonach przyniosła prawdopodobnie
epidemia cholery, która pozostała jeszcze do dnia dzisiejszego w przekazach
ustnych starych mieszkańców. Jej materialny ślad to piaszczysty pagórek
prawdopodobne miejsce pochówku czarnego żniwa epidemii. Nazwa Salamony-Oledry
funkcjonowała jeszcze do dnia 11 grudnia 1998 r.
A tak lustratorzy
opisali: „Wieś Czayków - W której
folwarku starościńskiego nie masz. Młyn czyli wójtostwo w tejże wsi znajdujące
się teraz jest obrócone na fryszerkę, która jest wybudowana przy stawie na
strużce Łużyca zwanej, w pruski mur pod dachem gontami pokrytym, przy której są
naczenia i narzędzia wszelkie. Naprzeciwko fryszerki jest dom dla fryszerzy o
dwóch izbach i komorach wystawiony. Tu się kończy opisanie fabryki żelaznej,
czyli huty kosztem JOXJM, dzisiejszego starosty, nowo przez 6 erygowanej. W
dawnym młynie snopkami pokrytym mięszka cieśla. Gruntu tegoż młyna jest 1 łan
mórg 21 prętów 16 , który trzymają trzej gospodarze mieszkający w chałupach do
wójtostwa, czyli młyna należących.
Jest jeszcze w tej wsi karczma czyli
sołectwo i jedna do niego chałupa z gospodarskimi budynkami. Do tego sołectwo
czyli karczmy należy roli z łąkami mórg 40 prętów 246 ½.
Tej wsi osiadłość do starostwa należąca zabiera gospodarzy 29, którzy mają
chałupy, inne gospodarskie budynki w podlejszym stanie jak inni wsianie
starostwa . Osiadają gruntu ornego z łąkami 7 mórg 21 prętów 180.
Opisani w
lustracji „wsianie” czyli chłopi toczyli spory ze starosta Grabowskim Michałem Radziwiłłem
co najmniej od 1768 roku. Znamienny dla chłopów z kuźnickiego klucza był rok
1789. Pańszczyźniany wyzysk i ucisk chłopów wywoływał nie raz czynny opór z ich
strony. W 1789 roku chłopi okolicznych wsi i Czajkowa podnieśli bunt przeciwko
swemu ciemięzcy, staroście grabowskiemu, księciu Michałowi Radziwiłłowi. Chłopi
„nie chcieli pańszczyzny robić i czynszów płacić, grunta pańskie sobie
przywłaszczyli i tłumnie się zbierali, popełniali gwałty’’. Przywódcami tych
rozruchów byli: Jakub Szczygieł z Czajkowa, Jan Pawlik z Kraszewic (4 x
pradziadek autora), Walenty Gołdyn, Jan Wojtasik z Kuźnicy, Wojciech Bednarek z
Głuszyny. Bunt trwał 3 lata. W 1792 przyjechała specjalna komisja królewska
zjechała do Kraszewic, która wyraźnie określiła ciężary i daniny chłopów na
rzecz starosty grabowskiego. Chłopi byli bezradni, musieli ulec szlacheckiej
przemocy.
Dzieje Czajkowa (10)
1793 – 1814
W zaborze pruskim
i Księstwie Warszawskim
W roku 1793
starostwo grabowskie wraz z całą Wielkopolską znalazło się w granicach Prus
Południowych (niem. Südpreußen), prowincji Królestwa Prus
istniejących w latach 1793-1807 na części ziem uzyskanych w wyniku
rozbiorów Rzeczypospolitej. Dalej pozostawało w rękach Radziwiłłów.
W latach 1807-1815
Czajków należał do powiatu ostrzeszowskiego, departamentu kaliskiego Wielkiego
Księstwa Warszawskiego. Z 1809 r. pochodzi pierwsza wzmianka o szkole.
Chodziły do niej dzieci z 7 wiosek. Nauczyciele pochodzili z biednej
szlachty. 17 V 1809 przy obejmowaniu parafii proboszcz zapisał ,,
uregulowanie szkółek w Kraszewicach jako i w Czajkowie do parafii
Kraszewickiej powiatu ostrzeszowskiego należących".
Dzieje Czajkowa (11)
1815
Po Kongresie Wiedeńskim granica na Prośnie podzieliła
dawne starostwo Grabowskie na dwie części: główna część z Grabowem i kluczem
mikstackim pozostała w granicach Prus, natomiast cały klucz kuźnicki z
Czajkowem i Kraszewicami znalazł się w Rosji. Tereny zacofane cywilizacyjnie
zostają dodatkowo odcięte od stolicy swego starostwa. Zwłaszcza w II poł. XIX w
pogarszała się sytuacja gospodarcza, następowało dalsze zubożenie ludności.
Bliskość granicy była raczej czynnikiem demoralizującym, głownie ze względu na
kwitnący tu przemyt.
Czajków przynależał od 1815 do powiatu wieluńskiego w
którego granicach pozostawał do r. 1954.
Dzieje Czajkowa (12)
1827
Wieś
Czajków w 1827 była małą osadą mającej (według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego t. I, s 750 z 1880) 14 domów i 57
mieszkańców. W Mielcuchach było 8 domów i 71 mieszkańców a w Salamonach 31
domów i 167 mieszkańców.
Około 1848 roku ( brak źródeł – wzrost liczby
zmarłych) Czajków i okolice nawiedziła ostatnia epidemia cholery. Zwłok nie
przewieziono do cmentarza w Kraszewicach z powodu wielkiej powodzi w tym
czasie. Powstał więc we wsi cmentarz choleryczny, który zlokalizowany był na
miejscu obecnej remizy strażackiej.
Dzieje Czajkowa (13)
1861
W
1861 został pobudowany na tzw. gliniankach drugi budynek szkolny na zasadach
K.E.N. Na mocy ukazu carskiego została przydzielona szkole ziemia i las, który
do dziś dnia jest w jej posiadaniu. Jego lokalizacja prawdopodobnie została już
dużo wcześniej ustalona przez Stanisława Staszica. W jednej izbie lekcyjnej
kier. Józef Krajewski uczył w j. rosyjskim 120 dzieci - 4 klasy. Do
czasów I wojny więcej klas tu nie było. Porównując okres przed 1910 i po
stwierdzić należy że nastąpił spadek liczby uczniów. Przyczyną tego było to że
w pobliżu została otworzona druga szkoła i część dzieci z dawniej chodzących
odeszła do Kuźnicy Grabowskiej.
Dzieje Czajkowa (14)
1863-66
24 lutego 1863 przez Czajków wędruje oddział
powstańczy (około 250 osób) majora Józefa Oxińskiego, który dwa dni później
stoczył w pobliskiej Kuźnicy Grabowskiej bitwę z przeważającymi silami wojsk
rosyjskich. Pańszczyzna, którą chłopi musieli odrabiać ją na rzecz dworu w
Michałowie trwała do ukazu carskiego. Za otrzymaną w 1864 roku na własność
ziemię chłopi płacili po 25 rubli z 1 morgi.
Dzieje Czajkowa (15)
1880
W
końcu XIX w Czajkowie były 72 domy i 500 mieszkańców i do 50 włók roli, a w
Mielcuchach 58 domów i 596 mieszkańców. Salamony miały 42 domy i 448
mieszkańców. Wspomniana wcześniej huta istniała jako kuźnia w Czajkowie
prawdopodobnie jeszcze pod koniec XIX a rudę kopano w Czajkowie jeszcze przed
II wojną światową i odwożono na stację do Grabowa, skąd szła dalej do hut.
wiejski dom na Śniegulach
Dzieje Czajkowa
(15) 1918
Gdy utworzono w
drugiej połowie XIX stulecia gminy, Kuźnica Grabowska została ośrodkiem
administracyjnym do którego należała m.in. wieś Czajków.
We wsi Czajków
jeszcze w latach 60-tych żywa była pamięć wydarzeń z 1918, kiedy to
Czajkowianie najechali na siedzibę wójta. Gmina była w Kuźnicy, bo tam był
dworek właścicieli. Czajkowianie doszli do wniosku, że to niesprawiedliwe i
postanowili oderwać władzę od dziedzica, a zbliżyć do wiejskich chałup. Nocą
pod wodzą M. Wysoty najechali na Kuźnicę i porwali kasę gminną, rozumiejąc, że
tam gdzie kasa tam władza. Jeszcze w latach 60-tych w siedzibie G.R.N
znajdowało się ponoć to stalowe pudło. Odtąd była gm. Kuźnica Grabowska z
siedzibą w Czajkowie. Trudno dziś ustalić na ile ta relacja jest prawdziwa.
Od tego czasu
znaczenie Czajkowa zaczyna wzrastać. W 1918 została zorganizowana O.S.P której
założycielem był M.Wysota, dając plac pod budowę sali strażackiej, kościoła i
gminy.
W pozycji leżącej od prawej mój dziadek Józef Janas
Wkrótce potem
został powołany do życia zespół muzyczny-orkiestra dęta. Warto dodać że
posiadał on jednolite stroje z płótna własnej produkcji.
W tym też roku
pobudowano kościół a w 1928 salę strażacką. Od 1920r. istniał w Czajkowie sklep
pod nazwą „Społem’’ pierwszą tego typu spółdzielnią wiejską. Nazwisko Wysota
jest najliczniej reprezentowane w Czajkowie - od tego nazwiska bierze początek
przysiółek Wysoty. Do licznie reprezentowanych rodów w latach 20-tych należały
rody Czajków, Jeziorków, Gołdynów, Gałków.
Informacje na
podstawie Kroniki Czajkowa autorstwa p. Józefy Jeziorek (maszynopis)
Dzieje Czajkowa (16)
1929
W roku 1929
opisywane tereny należały do gminy Kuźnica Grabowska i powiatu
wieluńskiego.
Mielcuchy
zamieszkiwało 1108 mieszkańców. Podlegały sadowi pokoju w Wieruszowie i sądowi
okręgowemu w Kaliszu. Rzemiosło w tej wsi reprezentowali: M. Piaskowski i J.
Szala (cieśle), F. Baś (kowal), A. Perużyński (krawiec), M. Porysiak (murarz),
W. Kowalski (szewc), J. Lewiński (zegarmistrz), K. Gołdyn i J. Salamon
(wiatraki). Sklep w artykułami kolonialnymi prowadzili L. Unikowski i J.
Wysota.
Drugą pod względem
liczby mieszkańców ( 1049) wsią był Czajków. Działalność gospodarczą
prowadzili: W. Wysota (cieśla), F. Materny (kowal), S. Grzyb (młyn), J. Gracz,
J. Piskorski, S. Rozmowynowski (rzeźnicy), S. Buda (skóry), J. Heliński, J.
Mucha (stolarze), J. Wysota (szewc), J. Cichoń, A. Górala (wiatrak). Wyszynk
trunków prowadził L. Niedzielski, handel artykułami spożywczymi H,
Działoszyńska, Sz. Lipszyc, A. Wizenfeld, Jan Wysota i Józef Wysota. Artykuły
kolonialne sprzedawał J. Cichosz, A. Goldbart i A. Pędziwiatr.
Z kolei Klon w
1929 roku liczył 781 mieszkańców. Handel bydłem prowadził tutaj Sz. Krowiarski
a artykułami kolonialnymi A. Goldbart, C. Unikowska i M. Unikowska. Rzemiosłem
trudnili się: A. Wróbel (cieśla), Fr. Baś (kowal), W. Gołdyn (krawiec), M.
Pacyna (wiatrak).
Najmniejsza wsią
były Salamony, które zamieszkiwało 619 mieszkańców. Salamony podlegały sadowi
pokoju w Wieluniu. Rzemiosło w tej wsi prowadzili: A. Gałka (cieśla), S. Baś
(kowal), J. Buda (krawiec), J. Kurzawa (murarz), S. Baś (szewc). Wiatrakiem
zarządzał I. Radziszewski, młynem wodnym J. Barszczyk a sklep z artykułami
kolonialnymi P. Mrówka i W. Soroborski.
Pomnik Józefa Piłsudskiego w Czajkowie -1938
Dzieje Czajkowa (17) 1939-44
Znamiennym dla tutejszych mieszkańców był rok 1939.
Pierwsze dni września to paniczna ucieczka przed walkami frontu jednostek 10 DP
armii Łódź pod dowództwem gen. Dindorf-Ankowicza i niemieckiej 10 DP.
Mieszkańcy uciekali „za Wartę” tam spodziewając się linii obrony. Ucieczka
często kończyła się tragiczne. Zatłoczone drogi stają się łatwym celem dla
niemieckich samolotów. Po przejściu frontu następuje powrót. Nastaje czarny
okres okupacji hitlerowskiej. Kierownik szkoły w Czajkowie zostaje aresztowany
i osadzony w gminnym areszcie a następnie wysiedlony do Wielunia. 15 listopada
1939r. zajęcia w szkole zostają przerwane aż do odwołania. W 1941 zostaje
wysiedlona wieś Mielcuchy a osiedleni Niemcy z Rumuni. Czajków zastał dotknięty
wysiedleniem w 1942 r. Mieszkańcy, którzy pozostali często byli przesuwani na
gorsze gospodarstwa opuszczone po wysiedleniu. W opuszczonych domostwach często
ukrywali się zbiegowie z łapanek, wywózek. Po wywiezieniu księdza
proboszcza Pytlawskiego na plebanii (1941) powstaje posterunek żandarmerii
niemieckiej.
dożynki okupacyjne
