Młyny wodne, olejarnie, tartaki i wiatraki w gminach Kuźnica Grabowska i Skrzynki w latach 1918-39

  Wiatrak p. Barszczyka (widok po 1945)

Młyny wodne to budowle z urządzeniem do przemiału ziarna na mąkę i kaszę, poruszanym za pomocą koła wodnego lub turbiny wodnej, usytuowana nad rzekami. Jeszcze 100 lat temu były naturalnym elementem naszego krajobrazu. Podobnie było z wiatrakami.

Młyny wodne, olejarnie, tartaki i wiatraki w gminie Kuźnica Grabowska z siedzibą
w Czajkowie

Źródło:
Jan Książek, Powiat wieluński w latach 1918-1939, Rocznik Wieluński 1 (2001), 111-174, s. 171

W omawianym okresie pojawia się pierwsza jaskółka nowoczesności młyn parowy w Kuźnicy Grabowskiej Karola Oxnera i Chaima Lubrzyńskiego.

 maszyna parowa

Zdjęcia pochodzą z lat 90-tych XX wieku

W ramach poznawania naszego dziedzictwa powstała praca jednego z uczniów SP w Kuźnicy Grabowskiej opisująca młyn. Niestety nie zachowała się informacja o autorze pracy. Może się przypomni.

         Młyn w Kuźnicy Grabowskiej powstał przed wojną w 1933 r. Kierownikiem młynu był wtedy pan Rusek, jego pracownikami – panowie : Zalewski, Wieczorek, Kowalczyk. W czasie wojny kierownikiem był pan Korner. Mąka przeznaczona była dla ludności okolic, do wypieku chleba. Po wojnie młyn przejęła „ Samopomoc Chłopska. Około 1951roku młyn przekazano gminie, Kuźnica Grabowska.. Kierownikiem młynu był wtedy Józef Kowalczyk a pracownikami byli panowie: Błaszczyk, Zalewski i Wieczorek. Mąka mielona w młynie była wymieniana na żyto w Błaszkach. Młyn był wtedy napędzany maszyną parową, w której palono trocinami i drzewem. Gdy gmina z Kuźnicy Grabowskiej przeszła do gminy w Kraszewicach to młyn został przyłączony do GS. Samopomoc Chłopska.

         Pierwszym prywatnym właścicielem młynu był Jan Czaja, u którego pracowali: Edward Kubiak, Piotr Piądło, Andrzej Łuczak, Marian Zadka. Obecnym właścicielem jest Tomasz Matuszewski. Posiada również swoją piekarnię w Opatówku, gdzie jest wypiek pieczywa z mąki kuźnickiego młynu.

        Młyn znajduje się około ośmiuset metrów od głównej drogi. Obok młyna znajduje się drewniany tartak, odnawiana stacja obsługi, plac na którym stoi rębak, obok placu znajduje się składownia na mąkę i paleciarnia.                                                 
Młyn składa się z trzech piętr wraz z piwnicą. Zbudowany jest z czerwonej cegły i wytynkowany. Obecnie wyposażony jest w:

-          zbiornik na zboże, który może pomieścić 10 ton,

-          zbiornik na mąkę, który może pomieścić 3 tony,

-          zbiornik na otręby, który może pomieścić 3 tony,

-          dwa mlewniki,

-          dwu- działowy osiewacz,

-          transmisja dolna, łuszczarka, cztery walce, podnośniki i elewatory.

        Ogólnie młyn może podnieść dwadzieścia osiem ton zboża i mąkiObecnie pracuje tam dwóch pracowników:Piotr Piądło, Bogdan Szala

       Opracowany tekst został napisany na podstawie informacji Antoniego Kędzi (1924) i Piotra Piądło (pracownika).

Słowniczek pojęć

mlewniki – zdrabniają zboże,

walce – mielą zboże,

osiewacz – przesiewa mąkę,

podnośniki – podnoszą mąkę z góry na dół,

transmisja dolna – przenosi zboże,

łuszczarka – oczyszcza zboże.

Wspomnienie o młynach p. Reginy Żurawskiej w 1999 roku spisał Paweł Żurawski.

Pozostałości młyna wodnego znajdują się na Podkuźnicy na łące pana Karkoszki. Młyn napędzany był strumieniem wody z rzeki Łużycy. Przed II wojną światową należał do pana Głownikowskiego a następnie do jego zięcia p. Karkoszki.  W młynie mielono zboże na mąkę i na paszę dla zwierząt. Zboże przywożono tutaj z Kuźnicy Grabowskiej i pobliskiej okolicy.

W okolicznych miejscowościach znajdowało się kilka młynów. Młyny napędzane wiatrem znajdowały się na Salamonach, na Jajakach , w Czajkowie i na Basiach. W czasie drugiej wojny światowej większość urządzeń z młynów zostało zrabowanych przez Niemców a budynki spalono, inne funkcjonowały ale pobierano od nich wysokie opłaty. Młyn na Podkuźnicy nie istnieje od 1942 kiedy to został rozgrabiony przez Niemców. Obecnie młyn jest w kompletnej ruinie, pozostało jedynie koło turbiny i fundamenty, drewniany budynek rozpadł się w trakcie wichury.                                    

Młyn Zelmana-Grzyba- Homieji w Czajkowie 

 Pozostałości wiatraków w Salamonach ( koniec lat 90-tych XX wieku)

 Wiatrak p. Klimka

Młyny wodne, olejarnie, tartaki i wiatraki w gminie Skrzynki z siedzibą w Kraszewicach

Źródło:
Jan Książek, Powiat wieluński w latach 1918-1939, Rocznik Wieluński 1 (2001), 111-174, s. 172


Wiatraki z Salamon z końca XIX wieku został uwieczniony na rycinie wybitnego grafika kaliskiego i regionalisty p.Władysława Kościelniaka http://www.info.kalisz.pl/grafika/images/img076.jpg(w) Władysław Kościelniak, Piękno Ziemi Kaliskiej, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1989, Wydanie I Internetowe, Krzysztof Płociński,  marzec 1998