Na podstawie ksiązki p. Witolda Selerowicza, ZACZEŁO SIĘ OD ANDRZEJA I TEKLI .Historia ziemiańskiej rodziny. Warszawa 2011 (udostepnione za zgodą autora, ktoremu skladam serdeczne podziękowania).
Wyciąg
główny
Ekspedycja
pierwsza
My Mikołaj Iszy
Cesarz Wszech
Rossyi Król Polski
etc - etc - etc -
Wszystkim komu o tem wiedzieć należy, wiadomo czynimy: iż
przed Rejentem Kancellaryi Ziemiańskiej guberni Warszawskiej w Kaliszu zawartym
został kontrakt dzierżawy osnowy następującej:
Działo się w Kaliszu dnia dwunastego/
dwudziestego czwartego/ Czerwca tysiąc ośmset czterdziestego ósmego roku.
Przedemną Janem Niwińskim Rejentem Kancellaryi Ziemiańskiej
guberni Warszawskiej w Kaliszu, w temże mieście mieszkającym i urzędującym, w
przytomności świadków w końcu aktu wyrażonych, stawili się osobiście:
1) Konstanty
Hoffman obywatel działający na rzecz Atamazego i Elżbiety z Książąt Radziwiłłów
Hrabiów Raczyńskich, na zasadzie dwóch plenipotencyj pierwszej w dniu
dwudziestym drugim Czerwca tysiąc ośmset czterdziestego siódmego roku przed
Mohlem Radcą Sprawiedliwości w Berlinie przez Hrabiego Raczyńskiego, a drugiej
dnia drugiego Lipca tysiąc ośmset czterdziestego siódmego roku w Wiedniu przez
Hrabinę Raczyńską wystawionych, do oryginału niniejszego aktu dołączonych,
współstawającemu Andrzejowi Pasikowskiemu bardzo dobrze z osnowy wiadomych, i
przez tegoż Pasikowskiego za wylegitymowanego dostatecznie do niniejszej
czynności pełnomocnika Hrabiów Raczyńskich uznany.
2)
Andrzej Pasikowski obywatel, obadwa stawiający w
dobrach Kuźnicy Grabowskiej okręgu Wieluńskim zamieszkali, i prawne
zamieszkanie obierający, mnie Rejentowi z osób swych znani, do działań
urzędowych zdolni, zamieniając umowę prywatnie między sobą pod dniem trzynastym
Lutego roku bieżącego zeznaną na urzędową, następujący kontrakt dzierżawy
zawarli:
§ 1.
Konstanty Hoffman imieniem Atanazego i Elżbiety Książąt Radziwiłłów Hrabiostwa
Raczyńskich działając, wydzierżawia Andrzejowi Pasikowskiemu na rok ieden poczynając
od św. Jana Chrzciciela roku bieżącego do tegoż dnia tysiąc ośmset
czterdziestego dziewiątego roku dobra Kuźnicę Grabowską z folwarkami: Kuźnica,
Michałów, Podgrabów, i z wsiami: Kuźnica Grabowska i pustkowia, Kraszewice i
pustkowia, Czajków i pustkowia, Głuszyna i pustkowia, Salomony i kolonia
Radziwiłły w okręgu Wieluńskim położone, własnością Elżbiety z Książąt
Radziwiłłów Hrabiny Raczyńskiej będące, z propinacyą, robocizną, rybołówstwem,
czynszami, daninami, za summę roczną złotych polskich piętnaście tysięcy, albo
rubli srebrem dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt dobrowolnie umówioną a Andrzej
Pasikowski będąc zupełnie przekonany o dostateczności powyż cytowanych
plenipotencyi, i przyjmując współstawającego Konstantego Hoffmana za zupełnie
wylegitymowanego do zawarcia niniejszego kontraktu pełnomocnika Hrabiostwa
Raczyńskich, oraz zrzekając się roszczenia z tego względu jakich bądź
pretensyj, akceptuje takie wydzierżawienie, i czynsz dzierżawny wyżej
ustanowiony uiszcza jak następuje: przed zawarciem kontraktu wypłacił
wypuszczającemu złotych polskich dwanaście tysięcy albo rubli srebrem tysiąc
ośmset, dziś przy niniejszym kontrakcie wyliczył do rąk tegoż wypuszczającego
złotych polskich trzy tysiące czyli rubli srebrem czterysta pięćdziesiąt, a wypuszczający
Konstanty Hoffman przyznając odebranie ogólnej rocznej ceny dzierżawnej złotych
polskich piętnaście tysięcy, albo rubli srebrem dwa tysiące dwieście
pięćdziesiąt w powyż opisany sposób zaspokojonej z odbioru takowej summy
dzierżawcę uroczyście kwituje.
§ 2. Dzierżawca obowiązuje się zadość uczynić
prawom włościan młynarzy i poddanych, a swoich nie nadużywać. Dostrzeganie praw
takowych iest obowiązkiem dzierżawcy i rzeczą jego prawnie dochodzić w Sądach
wykonania ich obowiązków i ponieść koszta z processu takowego wyniknąć mogące.
Dziedzic nie odpowiada za szkody z procesu lub samego objektu, gdy rzecz takowa
w Sądach lub przez process będzie miała być rozstrzygnioną, wtedy dzierżawca
zastąpi miejsce dziedzica, zażąda w tej mierze potrzebnej plenipotencyi, i
opłatę przyzwoitego stempla i koszta jakie z takiego processu wynikną ponosić
będzie dzierżawca.
§ 3.
Wszelkie ciężary i podatki jakiego kolwiek bądź nazwiska które Kassom
publicznym, duchowieństwu lub dokąd kolwiek opłacać należą się, ponosić będzie
Dzierżawca, bez wynagrodzenia przez dziedzica włącznie podatku ogniowego, a
wyłącznie składki do Towarzystwa Kredytowego którą wypuszczający wpłacać
przyrzeka. Wrazie podwyższenia podatku rządowego, dzierżawca tyle tylko ponosić
będzie, ile dotychczasowy wynosi. Co się tyczy liwerunków wojennych w zbożu,
takowe dzierżawca podług cen targowych miasta Kalisza wynagrodzone mieć będzie,
atoli korzec pszenicy nie drożej nad ośmnaście złotych polskich, korzec żyta
nie drożej nad czternaście złotych polskich, korzec jęczmienia nie drożej nad
dziesięć złotych polskich, a korzec owsa nie drożej nad sześć złotych polskich.
§ 4.
Szczególniejszym iest dzierżawcy obowiązek wszelkich kopców lub znaków
dotychczasowych granic dostrzegać i w przypadku najmniejszej zmiany natychmiast
dziedzicowi lub iego zastępcy o tem donieść. Gdyby przez niedbałość lub
nieostrożność dzierżawcy pożar się wszczął, w tenczas odpowiedzialnym będzie
dzierżawca dziedzicowi za wynikłą jemu szkodę, co się dzierżawcy spali, tego
dziedzic wynagrodzić jemu nie będzie winien, a osobliwie że obowiązkiem iest
dzierżawcy wszelkie ruchomości zabezpieczyć w Kassie ogniowej mobiliów.
§ 5.
Dotrzymać winien dzierżawca kontraktów tak wójta gminy jako i innych
officyalistów i służebnych i takowych zaspokajać, bez bonifikacyi.
Subarendowanie dóbr w całości lub cząstkowo nie iest dzierżawcy dozwolono.
§ 6.
Dzierżawca iest obowiązany wszelkie pola i ogrodu dworskie przy wyjściu z
dzierżawy dobrze uprawione i zupełnie zasiane w jak najlepszym stanie oddać,
jednakowoż nie iest dzierżawcy z tego powodu jakowego żądać wynagrodzenia albo
odwoływać się na to jakoby takie w złym odebrał stanie.
Utrzymywanie rowów w polach,
łąkach, pastwiskach i około stawów i pomnażanie ich obowiązkiem iest
dzierżawcy, podobnież konserwacya drzew owocowych i pomnażanie co rocznie na
sztuk dwadzieścia i założenie szkółki topolowej na dziesięć prętów kwadratowych
dla obsadzenia dróg i grobel, podejmuje się dzierżawca bez płatnie uczynić.
§ 7.
Co się tyczy budowli, z obowiązuje się dzierżawca takowe w takim stanie oddać w
jakiem je odbiera bez wynagrodzenia za poprawy w ciągu roku dzierżawy
uczynione, a mianowicie powinnością iest jego reperować wszelkie budynki
pańskie własnym kosztem do których bez płatnie drzewo z lasu przekazane mu
będzie, utrzymywać w dobrym porządku mury, ogrodzenia, studnie, bramy, wrota,
drabiny, mosty, słupy drogowe, upusty, groble fryszerki i wszelkie do tych
należące budynki, karczmy, pomieszkania Komory Celnej, młyny i tym podobne.
Do nowych budowli, których gdy
konieczność uzna dziedzic, tenże ponosić będzie i postanowi objętość stawiać
się mającemu budynku. Dzierżawca zaś zobowiązany do takowych budynków przydać
potrzebnych ludzi ręcznych i zaprzęgi do wszelkich materyałów bezpłatnie; tym
samym sposobem winien dostawić znajdujące się na gruncie materyały jako to:
słomę, kamienie, glinę i piasek i odpowiedzialność bierze nasiebie co do
ubezpieczenia usposobionych materyałów przeciw zniszczeniu i rozkradzeniu.
§ 8.
Dzierżawca z lasami nie ma innej styczności ani z tychże innych korzyści jak
następujące: wolne pastwisko w miejscach dozwolonych przez Urząd Leśny, to samo
ścierkę, zbieranie gałęzi dla ludzi dworskich na opał, a na własną potrzebę
gruntową trzysta pięćdziesiąt siągów drzewa sosnowego które sobie ubić powinien
lub w suszkach częściowo przekazane mu będzie, nie wolno zaś dzierżawcy pod
karą pięciu talarów od każdego sążnia, drzewo dać, darować lub sprzedać, bo
owszem co nie spotrzebuje to na gruncie dziedzicowi zostanie.
§ 9.
Aczkolwiek dochód od teraźniejszej possessorki fryszerek nie został przekazany
dzierżawcy, tylko wprost wpłynie do prowentów dziedzica, wszelako dzierżawca
zobowiązuje się wypełnić wszelkie powinności przyrzeczone ze strony dziedzica
possessorce fryszerek, ku któremu celowi istniejące kontrakty z tąże przy
niniejszym kontrakcie dierżawcy oddają się z osnową których dzierżawca obecnie
dostatecznie iest obznaymiony. Gdyby przez niedopełnienie kontraktu possessorka
fryszerek jakie kolwiek pretensye do dziedzica rościć i udowodnić miała, w
tenczas dzierżawca takowe zastąpi i wynagrodzić zobowiązuje się.
§ 10.
Gdyby włościanie lub mieszkańcy albo zaprzeczyli, albo zupełnie lub w części
przestawali robociznę odbywać albo czynszów opłacać, naowczas szczególniej
dzierżawcy rzeczą będzie takową robociznę lub czynsze w drodze przyzwoitej
prawa windykować, lecz nie może z tego powodu dzierżawca żadnych pretensyi ani
wynagrodzenia szkody od dziedzica żądać choćby go czynsze i robocizna nie
doszła. Skoro zaś dziedzic w ciągu dzierżawy dobrowolnie seperacyą z poddanymi
wykona, lub tychże robociznę na gotowe czynsze obróci, w tenczas dzierżawca to
co na czynszach lub na robociźnie odseperowancyh włościan stracić by miał,
według wysokości poprzednich czynszów i robocizny wartość tutejszych dni
roboczych wynagrodzoną mieć będzie.
§ 11.
Nie może nigdy dziedzic stać się dłużnikiem dzierżawcy, ani z jnnych dzierżawy
nie tyczących się źródeł, tylko z zleceń
dziedzica na piśmie, albo skryptem jego. Przy końcu roku dziedzic z dzierżawcą
nawzajem winni sobie udzielić pokwitowanie generalne, jako z dzierżawy nie mają
do siebie żadnej pretensyi. Dzierżawca nie może czynić żadnych pieniężnych
wydatków dla dziedzica bez wyraźnej piśmiennej autoryzacyi jego. Gdyby jednak
dzierżawca coś zrobił, wystawił lub wybudował, a piśmienną autoryzacyą
dziedzica wylegitymować się nie mógł, w tenczas nie może ani za to
wynagrodzenia żądać, ani to co zrobił za swoją własność uważać, ani zrobionej
rzeczy zniszczyć, ani się na autoryzacyą ustną odwoływać. Gdyby zaś dzierżawca
choć własnemi wydatkami coś takiego zrobił, co by dla dziedzica było szkodliwe,
na owczas dzierżawca do wynagrodzenia szkody iest zobowiązany. Choćby przy
wyjściu dzierżawy dzierżawca jakie pretensye do dziedzica formować zamyślał,
przecież zawsze na święty Jan z dóbr ustąpić powinien, a jeżeliby z dziedzicem
dobrowolnie takowych nie załatwił, wolno mu iest w drodze prawa takowe
poszukiwać lecz z dóbr na każden przypadek ustąpić musi, jnaczej dzierżawca
wyraźnie pozwala, aby na koszt jego w drodze exekucyi exmitowany został.
§ 12.
Wszelkie tramy które do reperacyi i do budowli w dobrach potrzebne będą iest
dzierżawca zobowiązany bez płatnie z lasu zwieźć, także bezpłatnie lub ręcznie
albo na tartaku porznąć kazać.
§ 13.
Wszelkie stawy i sadzawki powinny być przy wyjściu z dzierżawy dobrze zarybione
i w najlepszym stanie oddane, stosownie do inwentarza który przy tradycyi dóbr
sporządzony zostanie.
§ 14.
Polowanie niższe na gruntach folwarcznych dozwolone iest dzierżawcy, na stawach
zaś za poprzedniem zezwoleniem Urzędu Leśnego.
Gdy w ciągu dzierżawy nastąpi
podział pól z ustanowieniem płodozmianu, w tenczas dzierżawca tego podziału
trzymać się winien i przy wyjściu z dzierżawy w przepisanym sposobie oddać
powinien.
Nie wolno dzierżawcy od włościan i
poddanych więcej wymagać jak tylko to, do czego oni prawnie są zobowiązani, lub
na przyszłość będą.
§ 15.
Co się tyczy fryszerek szczególniej zaleca się największa ostrożność pod czas
wielkiej wody, ponieważ dzierżawca w przypadku szkody z jego winy lub nie
dozoru albo z nie spiesznego zakroczenia w reperacyi lub budowie,
odpowiedzialnym się staje dziedzicowi tak na fundamencie z danego na dzierżawcę
kontraktu z possessorką fryszerek jako i z ustaw niniejszego kontraktu.
§ 16.
Dzierżawca zrzeka się wyraźnie wszelkiej pretensyi lub bonifikacyi albo
wynagrodzenia przez dziedzica i to za wszelkie nieprzewidziane straty z jakiego
bądź źródła lub wypadku wyniknąć mogących, bo bierze dobra te ryczałtowo w
pessessyją.
§ 17.
Koszta stempla do głównego egzemplarza niniejszego kontraktu poniesie
dzierżawca sam, koszta pobocznego egzemplarza i resztę kosztów kontraktowych
dziedzic i dzierżawca poniosą w równej części.
§ 18.
Na drzewo do reperacyi i nowych budowli zażąda dzierżawca wcześnie assygnacyi
od dziedzica, za któremi Urząd Leśny drzewa wyda.
Budynki, role, i ogrody
officyalistów leśnych które dotąd posiadają i nadal posiadać będą.
Do kultury lasowej zobowiązuje się
dzierżawca w czasie gdy Urząd Leśny tego zażąda sto ludzi ręcznych dostarczyć.
Gdy Kommissye na grunt zjadą w
jnteressie tyczącym się nie dzierżawcy i jego possessyi, tylko ogółu dobra
dziedzica, w tenczas od przyjęcia każdej osoby na dwadzieścia cztery godzin
odbierze dzierżawca po złotych polskich cztery.
§ 19.
Pasikowski obowiązany iest kupić wszelkie inwentarze żywe i martwe jakie się
tylko na gruncie wydzierżawionych dóbr znajdują prócz apparatu gorzelnianego i
statków gorzelnianych, od których wartości jednakże opłaci dziedzicowi cztery
od sta procent za rok używanie apparatu i statków, a cenę szacunkową za
jnwentarze która w sposób dobrowolny ugodzoną być ma najdalej w dniu ośm od
daty dzisiejszej wypuszczającemu zapłacić przyrzeka.
§ 20. W
razie nie dopełnienia przez dzierżawcę powyżej w paragrafie dziewiętnastym
wyszczególnionego warunku lub też nie dopełnienia którego kolwiek bądź z
warunków niniejszym kontraktem objętych, zaliczone na czynsz dzierżawny
piętnaście tysięcy złotych polskich, albo rubli srebrem dwa tysiące dwieście
pięćdziesiąt przepadają na korzyść dziedzica, kontrakt sam przez się rozwiązuje
się i dzierżawca prostej z aktu tego egsmissyi z dóbr Kuźnicy Grabowskiej
wyraźnie się poddaje.
Poczem akt ten po odczytaniu
zrozumieniu i przyjęciu stawający z obecnymi świadkami Salezym Staniszewskim i
Józefem Rakowskim w Kaliszu zamieszkałymi obywatelami prawne przymioty
mającymi, tudzież ze mną Rejentem podpisali.
/podpisano/ Konstanty Hoffman.- Andrzej Pasikowski.-
Salezy Staniszewski świadek.- Józef Rakowski świadek.- Jan Niwiński.
Zalecamy i rozkazujemy
wszystkim Komornikom Sądowym od którychby się tego domagano, aby akt niniejszy
do wykonania doprowadzili.
Naszemu Prokuratorowi przy Sądzie
Appellacyjnym Królestwa Polskiego, tudzież Prokuratorom przy Trybunałach
Cywilnych pierwszej Instancyi, aby tego ściśle przestrzegali. Kommendantom i
wszystkim Urzędnikom siły zbrojnej, aby dodali pomocy wojskowej, gdy o takową
wezwani będą.
Zgodność niniejszego głównego
wyciągu z oryginałem na stemplach po kopiejek
siedm i pół, arkuszach trzech sporządzonym, w aktach Notaryalnych podpisanego
Rejenta zachowanym, przy wyciśnięciu urzędowej pieczęci zaświadczam z tą uwagą,
iż wydany zostaje dla Andrzeja Pasikowskiego dnia jak wyżej.
Rejent
Kancellaryi
Ziemiańskiej Guberni
Warszawskiej
w Kaliszu
Jan
Niwiński