W zbiorach zachował się niezwykle ciekawy dokument wystawiony dnia 2 lipca 1647 roku w Warszawie przez króla Jana Kazimierza Wazę. Dotyczy on miejscowości Czajków, która już w XVII wieku stanowiła ważny punkt gospodarczy w granicach starostwa grabowskiego.
Dokument ma formę królewskiego przywileju i został wydany dla Piotra Pawła Sławowreckiego, określonego jako „uczciwy” (łac. honestus), co świadczy o jego pozycji społecznej.
Król zezwala Sławowreckiemu na odkupienie i odzyskanie karczmy w Czajkowie, która w tym czasie była użytkowana przez osoby nieposiadające do niej prawnego tytułu własności. Wraz z karczmą przysługiwały mu również: grunty orne, łąki, pola, ogrody, wszystkie pożytki i dochody związane z tym obiektem.
Karczma nie była wówczas tylko miejscem sprzedaży napojów. W XVII wieku pełniła funkcję:
-
centrum lokalnego handlu,
-
miejsca zebrań i spotkań mieszkańców,
-
przestrzeni wymiany informacji,
-
często także punktu organizacji jarmarków.
Na mocy dokumentu Piotr Paweł Sławowrecki otrzymał przywilej dożywotniego i spokojnego użytkowania karczmy wraz z całym jej zapleczem gospodarczym. Król zobowiązał siebie i swoich następców, że nie będą ingerować w to przywilejowe prawo.
Jedynym obowiązkiem Sławowreckiego było coroczne uiszczanie na rzecz zamku w Grabowie czynszu w wysokości 4 florenów polskich.
Po jego śmierci karczma miała wrócić do dyspozycji starostwa, jednak dopiero po wypłaceniu spadkobiercom określonej sumy pieniężnej, ustalonej w dokumencie lub przez komisję królewską.
Akt ten jest ważnym źródłem do poznania dziejów Czajkowa. Pokazuje, że:
-
już w połowie XVII wieku istniała tu stała i dochodowa infrastruktura gospodarcza,
-
wieś miała znaczenie administracyjne i ekonomiczne w ramach dóbr królewskich,
-
funkcjonowały tu relacje prawne oparte na przywilejach królewskich.
Jest to także cenny dowód na istnienie dawnych sporów własnościowych oraz systemów regulujących obrót majątkiem w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Transkrypcja łacińska (z oryginału)
Ioannes Casimirus Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Severiae, Czernichoviae nec non Suecorum, Gothorum, Vandalorum Haereditarius Rex.
Significamus certibus literis nostris quorum interest Universis et singulis, quia Nos intercessioni certorum Consiliariorum Nostrorum apud Nos pro Honesto Petro Paulo Sławowrecki factae, benigne annuentes, consentiendo et permittendo ei duximus, consentimus et permittimus praesentibus Literis Nostris, ut possit et valeat Tabernam in Villa Czaykow Capitaneatus Graboviensis existentem, cum agris, pratis, campis, hortis, attinentibus et pertinentibus, ex antiquo spectantem, de manibus modernorum nullo iure possessorum,justa pecuniarum summa redimere, seu alio quovis juris ordine vindicare et recuperare.
Quam quidem Tabernam cum modo praemisso hoc nostro mediante consensu recuperaverit,
cum omnibus agris, pratis, campis, hortis, fructibus, usibus et emolumentis, et generaliter universis commodis, obventionibus ad praedictam Tabernam antiquitus spectantibus, prout ab antecessoribus suis tenebatur, praefatus honestus Sławowrecki teneat, habeat et possideat pacifice et quiete, utatur et fruatur ad extrema vitae suae tempora.
Salvo tamen censu Arci nostrae Graboviensi, quolibet anno per quatuor florenos Polonos pendí solito.
Promittimusque pro Nobis et Serenissimis Successoribus Nostris non esse Nos, sermones successores Nostros supra dictum Sławowrecki quamdiu in vivis existerit, ab usu et pacifica possessione
dictae Tabernae, eiusque omnium et singularium attinentium et pertinentium amovere, aut amovendi cuiquam potestatem daturos, sed suum et integrum ius ad vitalitatem ipsi conservaturos,
Nos et Serenissimi Successores observaturi.
Post decessum vero ipsius non prius dispositio praefatae Tabernae redibit, quam summa in literis originalibus expressa, vel ex taxa commissariorum Nostrorum proveniens, successoribus eius numerata et persoluta fuerit.
Juribus Nostris Regalibus, Reipublicae, Ecclesiaeque Catholicae salvis.
In cuius rei fidem praesentibus manu Nostra subsignatis
sigillo Regni communiri iussimus.
Datum Varsaviae die 2 Mensis Julii Anno Domini MDCXLVII
Regnorum Nostrorum Poloniae IV, Sueciae vero V Anno.
Na dole:
Ioannes Casimirus Rex
(L.S.)
Z boku dopisek:
Consensus emendi Tabernam in Capitaneatu Graboviensi existentem de manibus modernorum nullo iure possessorum Honesto Petro Paulo Sławowrecki.
Podpis:
N. Brzamowski R.R.
Wersja po polsku – urzędowa (wierna sensowi dokumentu)
Król Jan Kazimierz, z Bożej łaski król Polski i wielki książę litewski, nadaje Piotrowi Pawłowi Sławowreckiemu prawo do wykupienia i odzyskania karczmy znajdującej się we wsi Czajków, należącej do starostwa grabowskiego, wraz z przyległymi gruntami: polami, łąkami, ogrodami i wszystkimi przynależnościami oraz pożytkami.
Sławowrecki ma prawo wykupić karczmę od osób, które w danym momencie ją posiadają, a które nie dysponują prawnym tytułem własności, albo odzyskać ją w drodze przewidzianej przez prawo.
Po odzyskaniu karczmy nabywa on prawo do jej dożywotniego i spokojnego użytkowania, wraz ze wszystkimi dochodami i należnościami, jakie dawniej do niej przysługiwały.
Zobowiązany jest do corocznego płacenia czynszu na rzecz zamku grabowskiego w wysokości czterech florenów polskich.
Król i jego następcy zobowiązują się nie naruszać tego dożywotniego prawa posiadania. Po śmierci Sławowreckiego karczma nie może zostać przejęta, dopóki jego następcom nie zostanie wypłacona suma zapisana w originalnym dokumencie lub ustalona przez komisję królewską.
Dokument zachowuje w mocy prawa królewskie, państwowe i kościelne.
Wystawiono w Warszawie dnia 2 lipca 1647 roku.
Zachowany dokument z 1647 roku to nie tylko interesująca ciekawostka archiwalna, ale również ważne świadectwo rozwoju Czajkowa i jego mieszkańców. Pokazuje, jak wyglądały mechanizmy własności i zarządzania dobrami królewskimi w czasach nowożytnych oraz jak istotną rolę pełniły lokalne punkty handlowe, takie jak karczmy.
Akta starostwa grabowskiego. Dokumenty 2 VII 1652 Zawartość/Incipit/Treść/Opis. Jan Kazimierz, król polski, przekazuje Piotrowi Pawłowi Sławowreckiemu karczmę we wsi " Czaykow" w starostwie grabowskim na dożywocie. (w) Archiwum Główne Akt Dawnych Jednostka aktowa: 1/354/0/17/62 Skany: 0 Akta starostwa grabowskiego. Dokumenty 2 VII 1652
Skan dok. przesłany przez p. Mariana Jangasa
