Na podstawie ksiązki p. Witolda Selerowicza, ZACZEŁO SIĘ OD ANDRZEJA I TEKLI .Historia ziemiańskiej rodziny. Warszawa 2011 (udostepnione za zgodą autora, ktoremu skladam serdeczne podziękowania).

Wyciąg główny

Ekspedycja pierwsza

My Mikołaj I^szy

Cesarz Wszech Rossyi Król Polski

etc - etc - etc -

Wszystkim komu o tem wiedzieć należy, wiadomo czynimy: iż przed Rejentem Kancellaryi Ziemiańskiej guberni Warszawskiej w Kaliszu zawartym został kontrakt dzierżawy osnowy następującej:

Działo się w Kaliszu dnia dwunastego/ dwudziestego czwartego/ Czerwca tysiąc ośmset czterdziestego ósmego roku.

Przedemną Janem Niwińskim Rejentem Kancellaryi Ziemiańskiej guberni Warszawskiej w Kaliszu, w temże mieście mieszkającym i urzędującym, w przytomności świadków w końcu aktu wyrażonych, stawili się osobiście:

1) Konstanty Hoffman obywatel działający na rzecz Atamazego i Elżbiety z Książąt Radziwiłłów Hrabiów Raczyńskich, na zasadzie dwóch plenipotencyj pierwszej w dniu dwudziestym drugim Czerwca tysiąc ośmset czterdziestego siódmego roku przed Mohlem Radcą Sprawiedliwości w Berlinie przez Hrabiego Raczyńskiego, a drugiej dnia drugiego Lipca tysiąc ośmset czterdziestego siódmego roku w Wiedniu przez Hrabinę Raczyńską wystawionych, do oryginału niniejszego aktu dołączonych, współstawającemu Andrzejowi Pasikowskiemu bardzo dobrze z osnowy wiadomych, i przez tegoż Pasikowskiego za wylegitymowanego dostatecznie do niniejszej czynności pełnomocnika Hrabiów Raczyńskich uznany.

2) Andrzej Pasikowski obywatel, obadwa stawiający w dobrach Kuźnicy Grabowskiej okręgu Wieluńskim zamieszkali, i prawne zamieszkanie obierający, mnie Rejentowi z osób swych znani, do działań urzędowych zdolni, zamieniając umowę prywatnie między sobą pod dniem trzynastym Lutego roku bieżącego zeznaną na urzędową, następujący kontrakt dzierżawy zawarli:

§ 1. Konstanty Hoffman imieniem Atanazego i Elżbiety Książąt Radziwiłłów Hrabiostwa Raczyńskich działając, wydzierżawia Andrzejowi Pasikowskiemu na rok ieden poczynając od św. Jana Chrzciciela roku bieżącego do tegoż dnia tysiąc ośmset czterdziestego dziewiątego roku dobra Kuźnicę Grabowską z folwarkami: Kuźnica, Michałów, Podgrabów, i z wsiami: Kuźnica Grabowska i pustkowia, Kraszewice i pustkowia, Czajków i pustkowia, Głuszyna i pustkowia, Salomony i kolonia Radziwiłły w okręgu Wieluńskim położone, własnością Elżbiety z Książąt Radziwiłłów Hrabiny Raczyńskiej będące, z propinacyą, robocizną, rybołówstwem, czynszami, daninami, za summę roczną złotych polskich piętnaście tysięcy, albo rubli srebrem dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt dobrowolnie umówioną a Andrzej Pasikowski będąc zupełnie przekonany o dostateczności powyż cytowanych plenipotencyi, i przyjmując współstawającego Konstantego Hoffmana za zupełnie wylegitymowanego do zawarcia niniejszego kontraktu pełnomocnika Hrabiostwa Raczyńskich, oraz zrzekając się roszczenia z tego względu jakich bądź pretensyj, akceptuje takie wydzierżawienie, i czynsz dzierżawny wyżej ustanowiony uiszcza jak następuje: przed zawarciem kontraktu wypłacił wypuszczającemu złotych polskich dwanaście tysięcy albo rubli srebrem tysiąc ośmset, dziś przy niniejszym kontrakcie wyliczył do rąk tegoż wypuszczającego złotych polskich trzy tysiące czyli rubli srebrem czterysta pięćdziesiąt, a wypuszczający Konstanty Hoffman przyznając odebranie ogólnej rocznej ceny dzierżawnej złotych polskich piętnaście tysięcy, albo rubli srebrem dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt w powyż opisany sposób zaspokojonej z odbioru takowej summy dzierżawcę uroczyście kwituje.

§ 2. Dzierżawca obowiązuje się zadość uczynić prawom włościan młynarzy i poddanych, a swoich nie nadużywać. Dostrzeganie praw takowych iest obowiązkiem dzierżawcy i rzeczą jego prawnie dochodzić w Sądach wykonania ich obowiązków i ponieść koszta z processu takowego wyniknąć mogące. Dziedzic nie odpowiada za szkody z procesu lub samego objektu, gdy rzecz takowa w Sądach lub przez process będzie miała być rozstrzygnioną, wtedy dzierżawca zastąpi miejsce dziedzica, zażąda w tej mierze potrzebnej plenipotencyi, i opłatę przyzwoitego stempla i koszta jakie z takiego processu wynikną ponosić będzie dzierżawca.

§ 3. Wszelkie ciężary i podatki jakiego kolwiek bądź nazwiska które Kassom publicznym, duchowieństwu lub dokąd kolwiek opłacać należą się, ponosić będzie Dzierżawca, bez wynagrodzenia przez dziedzica włącznie podatku ogniowego, a wyłącznie składki do Towarzystwa Kredytowego którą wypuszczający wpłacać przyrzeka. Wrazie podwyższenia podatku rządowego, dzierżawca tyle tylko ponosić będzie, ile dotychczasowy wynosi. Co się tyczy liwerunków wojennych w zbożu, takowe dzierżawca podług cen targowych miasta Kalisza wynagrodzone mieć będzie, atoli korzec pszenicy nie drożej nad ośmnaście złotych polskich, korzec żyta nie drożej nad czternaście złotych polskich, korzec jęczmienia nie drożej nad dziesięć złotych polskich, a korzec owsa nie drożej nad sześć złotych polskich.

§ 4. Szczególniejszym iest dzierżawcy obowiązek wszelkich kopców lub znaków dotychczasowych granic dostrzegać i w przypadku najmniejszej zmiany natychmiast dziedzicowi lub iego zastępcy o tem donieść. Gdyby przez niedbałość lub nieostrożność dzierżawcy pożar się wszczął, w tenczas odpowiedzialnym będzie dzierżawca dziedzicowi za wynikłą jemu szkodę, co się dzierżawcy spali, tego dziedzic wynagrodzić jemu nie będzie winien, a osobliwie że obowiązkiem iest dzierżawcy wszelkie ruchomości zabezpieczyć w Kassie ogniowej mobiliów.

§ 5. Dotrzymać winien dzierżawca kontraktów tak wójta gminy jako i innych officyalistów i służebnych i takowych zaspokajać, bez bonifikacyi. Subarendowanie dóbr w całości lub cząstkowo nie iest dzierżawcy dozwolono.

§ 6. Dzierżawca iest obowiązany wszelkie pola i ogrodu dworskie przy wyjściu z dzierżawy dobrze uprawione i zupełnie zasiane w jak najlepszym stanie oddać, jednakowoż nie iest dzierżawcy z tego powodu jakowego żądać wynagrodzenia albo odwoływać się na to jakoby takie w złym odebrał stanie.

Utrzymywanie rowów w polach, łąkach, pastwiskach i około stawów i pomnażanie ich obowiązkiem iest dzierżawcy, podobnież konserwacya drzew owocowych i pomnażanie co rocznie na sztuk dwadzieścia i założenie szkółki topolowej na dziesięć prętów kwadratowych dla obsadzenia dróg i grobel, podejmuje się dzierżawca bez płatnie uczynić.

§ 7. Co się tyczy budowli, z obowiązuje się dzierżawca takowe w takim stanie oddać w jakiem je odbiera bez wynagrodzenia za poprawy w ciągu roku dzierżawy uczynione, a mianowicie powinnością iest jego reperować wszelkie budynki pańskie własnym kosztem do których bez płatnie drzewo z lasu przekazane mu będzie, utrzymywać w dobrym porządku mury, ogrodzenia, studnie, bramy, wrota, drabiny, mosty, słupy drogowe, upusty, groble fryszerki i wszelkie do tych należące budynki, karczmy, pomieszkania Komory Celnej, młyny i tym podobne.

Do nowych budowli, których gdy konieczność uzna dziedzic, tenże ponosić będzie i postanowi objętość stawiać się mającemu budynku. Dzierżawca zaś zobowiązany do takowych budynków przydać potrzebnych ludzi ręcznych i zaprzęgi do wszelkich materyałów bezpłatnie; tym samym sposobem winien dostawić znajdujące się na gruncie materyały jako to: słomę, kamienie, glinę i piasek i odpowiedzialność bierze nasiebie co do ubezpieczenia usposobionych materyałów przeciw zniszczeniu i rozkradzeniu.

§ 8. Dzierżawca z lasami nie ma innej styczności ani z tychże innych korzyści jak następujące: wolne pastwisko w miejscach dozwolonych przez Urząd Leśny, to samo ścierkę, zbieranie gałęzi dla ludzi dworskich na opał, a na własną potrzebę gruntową trzysta pięćdziesiąt siągów drzewa sosnowego które sobie ubić powinien lub w suszkach częściowo przekazane mu będzie, nie wolno zaś dzierżawcy pod karą pięciu talarów od każdego sążnia, drzewo dać, darować lub sprzedać, bo owszem co nie spotrzebuje to na gruncie dziedzicowi zostanie.

§ 9. Aczkolwiek dochód od teraźniejszej possessorki fryszerek nie został przekazany dzierżawcy, tylko wprost wpłynie do prowentów dziedzica, wszelako dzierżawca zobowiązuje się wypełnić wszelkie powinności przyrzeczone ze strony dziedzica possessorce fryszerek, ku któremu celowi istniejące kontrakty z tąże przy niniejszym kontrakcie dierżawcy oddają się z osnową których dzierżawca obecnie dostatecznie iest obznaymiony. Gdyby przez niedopełnienie kontraktu possessorka fryszerek jakie kolwiek pretensye do dziedzica rościć i udowodnić miała, w tenczas dzierżawca takowe zastąpi i wynagrodzić zobowiązuje się.

§ 10. Gdyby włościanie lub mieszkańcy albo zaprzeczyli, albo zupełnie lub w części przestawali robociznę odbywać albo czynszów opłacać, naowczas szczególniej dzierżawcy rzeczą będzie takową robociznę lub czynsze w drodze przyzwoitej prawa windykować, lecz nie może z tego powodu dzierżawca żadnych pretensyi ani wynagrodzenia szkody od dziedzica żądać choćby go czynsze i robocizna nie doszła. Skoro zaś dziedzic w ciągu dzierżawy dobrowolnie seperacyą z poddanymi wykona, lub tychże robociznę na gotowe czynsze obróci, w tenczas dzierżawca to co na czynszach lub na robociźnie odseperowancyh włościan stracić by miał, według wysokości poprzednich czynszów i robocizny wartość tutejszych dni roboczych wynagrodzoną mieć będzie.

§ 11. Nie może nigdy dziedzic stać się dłużnikiem dzierżawcy, ani z jnnych dzierżawy nie tyczących się źródeł, tylko z zleceń dziedzica na piśmie, albo skryptem jego. Przy końcu roku dziedzic z dzierżawcą nawzajem winni sobie udzielić pokwitowanie generalne, jako z dzierżawy nie mają do siebie żadnej pretensyi. Dzierżawca nie może czynić żadnych pieniężnych wydatków dla dziedzica bez wyraźnej piśmiennej autoryzacyi jego. Gdyby jednak dzierżawca coś zrobił, wystawił lub wybudował, a piśmienną autoryzacyą dziedzica wylegitymować się nie mógł, w tenczas nie może ani za to wynagrodzenia żądać, ani to co zrobił za swoją własność uważać, ani zrobionej rzeczy zniszczyć, ani się na autoryzacyą ustną odwoływać. Gdyby zaś dzierżawca choć własnemi wydatkami coś takiego zrobił, co by dla dziedzica było szkodliwe, na owczas dzierżawca do wynagrodzenia szkody iest zobowiązany. Choćby przy wyjściu dzierżawy dzierżawca jakie pretensye do dziedzica formować zamyślał, przecież zawsze na święty Jan z dóbr ustąpić powinien, a jeżeliby z dziedzicem dobrowolnie takowych nie załatwił, wolno mu iest w drodze prawa takowe poszukiwać lecz z dóbr na każden przypadek ustąpić musi, jnaczej dzierżawca wyraźnie pozwala, aby na koszt jego w drodze exekucyi exmitowany został.

§ 12. Wszelkie tramy które do reperacyi i do budowli w dobrach potrzebne będą iest dzierżawca zobowiązany bez płatnie z lasu zwieźć, także bezpłatnie lub ręcznie albo na tartaku porznąć kazać.

§ 13. Wszelkie stawy i sadzawki powinny być przy wyjściu z dzierżawy dobrze zarybione i w najlepszym stanie oddane, stosownie do inwentarza który przy tradycyi dóbr sporządzony zostanie.

§ 14. Polowanie niższe na gruntach folwarcznych dozwolone iest dzierżawcy, na stawach zaś za poprzedniem zezwoleniem Urzędu Leśnego.

Gdy w ciągu dzierżawy nastąpi podział pól z ustanowieniem płodozmianu, w tenczas dzierżawca tego podziału trzymać się winien i przy wyjściu z dzierżawy w przepisanym sposobie oddać powinien.

Nie wolno dzierżawcy od włościan i poddanych więcej wymagać jak tylko to, do czego oni prawnie są zobowiązani, lub na przyszłość będą.

§ 15. Co się tyczy fryszerek szczególniej zaleca się największa ostrożność pod czas wielkiej wody, ponieważ dzierżawca w przypadku szkody z jego winy lub nie dozoru albo z nie spiesznego zakroczenia w reperacyi lub budowie, odpowiedzialnym się staje dziedzicowi tak na fundamencie z danego na dzierżawcę kontraktu z possessorką fryszerek jako i z ustaw niniejszego kontraktu.

§ 16. Dzierżawca zrzeka się wyraźnie wszelkiej pretensyi lub bonifikacyi albo wynagrodzenia przez dziedzica i to za wszelkie nieprzewidziane straty z jakiego bądź źródła lub wypadku wyniknąć mogących, bo bierze dobra te ryczałtowo w pessessyją.

§ 17. Koszta stempla do głównego egzemplarza niniejszego kontraktu poniesie dzierżawca sam, koszta pobocznego egzemplarza i resztę kosztów kontraktowych dziedzic i dzierżawca poniosą w równej części.

§ 18. Na drzewo do reperacyi i nowych budowli zażąda dzierżawca wcześnie assygnacyi od dziedzica, za któremi Urząd Leśny drzewa wyda.

Budynki, role, i ogrody officyalistów leśnych które dotąd posiadają i nadal posiadać będą.

Do kultury lasowej zobowiązuje się dzierżawca w czasie gdy Urząd Leśny tego zażąda sto ludzi ręcznych dostarczyć.

Gdy Kommissye na grunt zjadą w jnteressie tyczącym się nie dzierżawcy i jego possessyi, tylko ogółu dobra dziedzica, w tenczas od przyjęcia każdej osoby na dwadzieścia cztery godzin odbierze dzierżawca po złotych polskich cztery.

§ 19. Pasikowski obowiązany iest kupić wszelkie inwentarze żywe i martwe jakie się tylko na gruncie wydzierżawionych dóbr znajdują prócz apparatu gorzelnianego i statków gorzelnianych, od których wartości jednakże opłaci dziedzicowi cztery od sta procent za rok używanie apparatu i statków, a cenę szacunkową za jnwentarze która w sposób dobrowolny ugodzoną być ma najdalej w dniu ośm od daty dzisiejszej wypuszczającemu zapłacić przyrzeka.

§ 20. W razie nie dopełnienia przez dzierżawcę powyżej w paragrafie dziewiętnastym wyszczególnionego warunku lub też nie dopełnienia którego kolwiek bądź z warunków niniejszym kontraktem objętych, zaliczone na czynsz dzierżawny piętnaście tysięcy złotych polskich, albo rubli srebrem dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt przepadają na korzyść dziedzica, kontrakt sam przez się rozwiązuje się i dzierżawca prostej z aktu tego egsmissyi z dóbr Kuźnicy Grabowskiej wyraźnie się poddaje.

Poczem akt ten po odczytaniu zrozumieniu i przyjęciu stawający z obecnymi świadkami Salezym Staniszewskim i Józefem Rakowskim w Kaliszu zamieszkałymi obywatelami prawne przymioty mającymi, tudzież ze mną Rejentem podpisali.

/podpisano/ Konstanty Hoffman.- Andrzej Pasikowski.- Salezy Staniszewski świadek.- Józef Rakowski świadek.- Jan Niwiński.

Zalecamy i rozkazujemy wszystkim Komornikom Sądowym od którychby się tego domagano, aby akt niniejszy do wykonania doprowadzili.

Naszemu Prokuratorowi przy Sądzie Appellacyjnym Królestwa Polskiego, tudzież Prokuratorom przy Trybunałach Cywilnych pierwszej Instancyi, aby tego ściśle przestrzegali. Kommendantom i wszystkim Urzędnikom siły zbrojnej, aby dodali pomocy wojskowej, gdy o takową wezwani będą.

Zgodność niniejszego głównego wyciągu z oryginałem na stemplach po kopiejek siedm i pół, arkuszach trzech sporządzonym, w aktach Notaryalnych podpisanego Rejenta zachowanym, przy wyciśnięciu urzędowej pieczęci zaświadczam z tą uwagą, iż wydany zostaje dla Andrzeja Pasikowskiego dnia jak wyżej.